ძვ. წ V საუკუნეში რომში შეიქმნა პირველი ცივილური კანონების კრებული, რომელსაც „12 დაფის კანონს“ უწოდებენ. მრავალი საუკუნის განმავლობაში რომში ეს კანონები განიხილებოდა როგორც საჯარო და კერძო სამართლის ძირითადი წყარო (fons omnis publici privatique juris).
ძვ. წ. 451 წ. დეცემვირებმა (decem – ათი, vir – კაცი). – რომის რესპუბლიკის კოლეგიამ, რომელსაც ევალებოდა თავისუფლებასთან დაკავშირებულ პროცესში მონაწილეობა, ბრინჯაოს 10 დაფაზე ამოტვიფრა კანონები, რომელთაც ძვ. წ. 450 წ. კიდევ ორი დაფა დაემატა, მათ „12 დაფის კანონი“ ეწოდა. დაფები რომაელებმა ქალაქის მთავარ მოედანზე გამოფინეს, რათა ყველას შეძლებოდა მისი წაკითხვა.
„12 დაფის კანონი“ ყველაზე მეტად პლებეების ინტერესებს იცავდა სასამართლოში მოსამართლე პატრიციების თვითნებობისგან. კანონი პირველ ეტაპს წარმოადგენდა პატრიციებთან თანასწორობისათვის ბრძოლაში.
„12 დაფის კანონებმა“ ჩვენამდე ფრაგმენტების სახით მოაღწია. ცნონები მათ შესახებ გვხვდება ძველი ავტორების (იურისტების) ციცერონის, ულპიანის, გაიუსის და სხვათა თხზულებებში.
1816 წელს ისტორიკოსმა ნუბურმა ქალაქ ვერონაში აღმოაჩინა ძვ.წ. II საუკუნის იურისტის გაიუსის თხზულება – „ინსტიტუციები“ – ეს ნაშრომი წარმოადგენდა რომის იურიდიული სკოლების სახელმძღვანელოს. თქმულების მიხდვით, თითქოს ნიბურს გადაუბრუნდა სამელნე და როდესაც ხელნაწერიდან მელნის ლაქას შლიდა, შემთხვევით აღმოაჩინა ახალი ნაწერი.
„12 დაფის კანონის“ მთავარ მონაპოვარს წარმოადგენდა არა მის შინაარსი, არამედ მოსამართლე კონსულების ფორმალური ვალდებულება ეხელმძღვანელათ ამ კანონების შესაბამისად, რაც განაჩენს უფრო ღიას და საჯაროს ხდიდა.
სამოქალაქო განათლება 