დემოკრატიის გაუმჯობესების საქმეში პიროვნული განათლების მნიშვნელობის მხარდაჭერას ორი ჯგუფი გამოხატავს. პირველ ჯგუფს წარმოადგენენ პოლიტიკის თეორეტიკოსები, რომლებიც ხშირად სამოქალაქო რესპუბლიკანიზმის თანამედროვე ვერსიებით გამოდიან. ესენია – გალსტონი, ბატისტონი, ბენჟამინ ბარბერი და ადრიან ოლდფილდი; მათ მომავალი მოქალაქეების მიერ პირადი ინტერესების საერთო კეთილდღეობისთვის მსხვერპლად გაღების სურვილის ჩანერგვისა ან გაღვივების სურვილი ამოძრავებთ. ამ თვალთახედვიდან გამომდინარე, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობა როგორც მისი განმტკიცების, ისე ცალკეული პიროვნული წინსვლისათვის არის მნიშვნელოვანი. ეს კი ჩვენი ერთობლივი კეთილდღეობის ხელშეწყობით არის შესაძლებელი.
მეორე ჯგუფის წარმომადგენლები დემოკრატიულ პროცესებში აქტიურ ჩართვას პიროვნების განათლების არა ცენტრალურ, არამედ ერთ-ერთ შემადგენელ ასპექტად განიხილავენ. ამ ხედვის გათვალისწინებით, საჯარო სკოლების ძირითადი მისია ისეთი პიროვნული თვისებების ჩამოყალიბებაა, რომლებიც როგორც ინდივიდუალური ქცევის (კარგი პიროვნება), ისე დემოკრატიის განვითარებისათვის (კარგი მოქალაქე) არის მნიშვნელოვანი. მეორე ჯგუფის არაოფიციალური ლიდერი განათლების ექსპერტი თომას ლიკონაა. ამავე ჯგუფში მოიაზრებიან უილიამ ბენეტი და პატრისია უაითი.
არც ერთი ჯგუფის წარმომადგენელი არ აღწერს კონკრეტულად რა ტერმინებით შეიძლება აღვწეროთ „დემოკრატიული პიროვნების“ ცნება“. მართალია, თავიანთ შრომებში სწორედ დემოკრატიულ პიროვნებას აღიარებენ. წერენ დემოკრატიული პიროვნების თვისებებზე, რომლებიც მნიშვნელოვანია ადამიანური წინსვლისა და კეთილდღეობისათვის, რაც, თავის მხრივ, ასევე დემოკრატიულ მონაწილეობასთან არის დაკავშირებული. რა თვისებებზე საუბრობენ ეს მეცნიერები და რას გულისხმობენ ისინი ცნებაში „პიროვნება“?
ბრიტანელი ფილოსოფოსის რ.ს. პეტერსის აზრით, რთულია „იმის გადაწყვეტა, თუ ზოგადად რას ვგულისხმობთ, პიროვნების ხასიათში მისი ბუნების, ტემპერამენტისა და პიროვნული თვისებისგან დამოუკიდებლად“. (1966, p. 40). პიროვნების აღზრდისა და განათლების მხარდამჭერთა განსაზღვრებები ამ საკითხთან დაკავშირებით შედარებით ბუნდოვანია, შესაძლოა ამის ახსნაში შემდეგი შეხედულება დაგვეხმაროს – ხასიათს ის თვისებები აყალიბებს, რომლებსაც სწავლა სჭირდება, პიროვნული თვისებები და ტემპერამენტი კი ბუნებითაა თანდაყოლილი.
ორივე ჯგუფის წარმომადგენელი თეორეტიკოსები იზიარებენ აზრს, რომ ადამიანებში ხასიათის არსებობის მნიშვნელობაა. ეს ცნება ბერძნული kharakter – დან მომდინარეობს. kharakter ქვაზე განსხვავებული ფორმების კვეთის ინსტრუმენტს ნიშნავდა. შესაბამისად, ხასიათი/ხარაქტერი არის ის, რითაც გამოირჩევა, ხასიათდება პიროვნება ან პიროვნებები.
ხასიათი/ხარაქტერი მხოლოდ ერთი თვისება ან შტრიხი არ არის. ის გარკვეული „მენტალური და ზნეობრივი თვისებების ერთობლიობაა“. (O.E.D., p. 163). ამ განსაზღვრებისთვის „ზნეობრივი თვისებების“ დამატება, შესაძლოა, ნაკლებად მნიშვნელოვანი იყოს, რადგან ქარაქტერი „კარგი“ თვისებების კონოტაციას მოიცავს. ამდენად, character-ის თვისებები ღირსების სინონიმი თუ არა, მასთან მჭიდროდ დაკავშირებული თვისებებია. შესაბამისად, კარგი პიროვნება და ლიბერალური დემოკრატიის კონტექსტის გათვალისწინებით – კარგი მოქალაქე, ამ ღირსებების მატარებელია.
თომას ლიკონასთვის ღირსება ის „მყარი შინაგანი ბუნებაა, რომელიც ზნეობრივად ართმევს თავს კონკრეტულ სიტუაციებს“. (p. 51); „კარგი ქარაქტერი – კარგისკენ სწრაფვას, კარგის შეცნობას და კარგის კეთებას ნიშნავს.(Idem). ვინ განსაზღვრავს რა არის კარგი? ჩანერგილი თვისებები, ღირსებები ან მიდრეკილებები ძირითადად „ქცევის წესების შესასრულებლად“ გამოიყენება. ეს ის წესებია, რომლებიც საზოგადოებრივ ხელშეკრულებებს და საზოგადოებრივ წესრიგს განამტკიცებს. (Peters, p. 40). ამ შეხედულების გათვალისწინებით, „კარგს“ სწორედ საზოგადოებრივი შეთანხმება განსაზღვრავს.
ეს საკითხი, შესაძლოა, პრობლემატური იყოს. რა ხდება მაშინ, როდესაც კარგი პიროვნების ღირსებები კარგი მოქალაქის ღირსებებს ეჯახება? აუცილებელი არაა, ის რაც ერთ კონტექსტში კარგად ითვლება, მეორეშიც კარგად ჩაითვალოს; მაშინაც კი, როდესაც მას საზოგადოებრივი მხარდაჭერა აქვს. როგორ უნდა მოიქცეს ლოგინად ჩავარდნილი ფერმერის ერთადერთი შვილი, სახლში დარჩეს და ავადმყოფ მშობელს მოუაროს თუ, როგორც კარგი მოქალაქე, შეუერთდეს წინააღმდეგობას ოკუპანტ ჯართან ბრძოლაში.
როგორ ვიქცევით მაშინ, როდესაც სამოქალაქო განათლების მოთხოვნები ეჭვქვეშ აყენებს იმ ფასეულობებსა და რწმენებს, რომლებიც კარგი პიროვნების ფასეულობებად აღიქმება. განათლების საოლქო საბჭო საქმეში ”მოზერი ჰოუკინსის წინააღმდეგ“ სწორედ ასეთ შემთხვევას განიხილავს. უნდა ჰქონდეთ თუ არა უფლება მოზერებს და სხვა კონსერვატორ ფუნდამენტალისტ ქრისტიან მშობლებს, უარი თქვან იმ სასწავლო პროგრამაზე, რომელიც მათი შვილების რწმენას ეწინააღმდეგება ან არყევს. ერთი მხრივ, უარის უფლების შემთხვევაში, ამ ბავშვების გარეშე კლასი სხვადასხვა თემებზე დისკუსიის შესაძლებლობას მოაკლდება, რაც განათლების და დემოკრატიის მახასიათებელი ნიშანია. მეორე მხრივ, ბავშვებისთვის უარის თქმის უფლების წართმევით, მათ მათთვის მნიშვნელოვანს, რწმენის უფლებას ვართმევთ.
თარგმნა მაკა ალანიამ
სამოქალაქო განათლება 