საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია

by

აფხაზი კონსტანტინე ნიკოლოზის ძე

(დ. 27 ნოემბერი, 1867, სიღნაღის მაზრის სოფ. კარდენახი – გ. 19 მაისი, 1923, თბილისი). პარტიული მიმართულებით – დამოუკიდებელი. ეროვნებით ქართველი.

პროფესია – სამხედრო, სახელმწიფო (სამოქალაქო) და საზოგადოებრივი (общественная) სამსახური.

განათლება მიიღო კადეტის კორპუსში თბილისში და სამხედრო სასწავლებელში პეტროგრადში. ბინა თბილისში აქვს – ბებუთოვის ქუჩა, სახლი 46.

სამხედრო სამსახური არტილერიაში. თბილისის საადგილ მამულო ბანკის ზედამხედველი კომიტეტის წევრი 1906-1913 წ. 1913 წლის დამდეგში ამორჩეულ იყო ქართლ-კახეთის თ. აზნ. წინამძღოლად, რის გამოც დაანება თავი სამხედრო სამსახურს და ბანკის კომიტეტის წევრობას. იყო представитель организационного по созыву VII съезда Холодильного дела в России, который состоялся в Тираполе, в декабре 1913 г. Затем – председателем Холодильного Коммитета в Тирасполе – თავმჯდომარეობდა იმ ინიციატორთა ჯგუფს, რომელთაც დაარსეს ამიერ კავკასიის ბანკი. ომის დაწყობაში, 1914 წ. აგვისტოში, ყოფილ ნამესტნიკის თხოვნით აფხაზი ჩაირიცხა სამხედრო სამსახურში, წინამძღოლობის თანამდებობის აღსრულებით და მიენდო ახალი არტილერიის ბრიგადის შედგენა, რომლის უფროსადაც დაინიშნა. ოკტომბერში ბრიგადა გავიდა ოსმალეთის ფრონტზე. 1915 წ. მარტში მეხუთე კორპუსში აფხაზი ბრიგადით გაემართა დასავლეთ ფრონტზე. იქ დაჰყო 1915 წ. დეკემბრამდის, როდესაც ყოფილ ნამესტნიკმა ნიკოლოზმა გამოიწვია თბილისში წინამძღოლობის თანამდებობის ადგილობრივ აღსასრულებლად. 1916 წ. იანვარში სამხედრო მინისტრის განკარგულებით აფხაზი დაინიშნა уполномоченный председатель особого собрания по обороне Государства и председателем Закавказского совещания Кавказского района იანვარშივე შეადგინა –заводское совещание თებერვალში, გიორგი ლავროვის თხოვნით Председатель Глав. Коммитета. Всерох. Земс. И Городс. Союзов) აფხაზმა მიიღო თავმჯდომარეობა в коммитет Инжинерно-Строительного дружин Кавказского округа რომელიც შესდგა თბილისში.

1916 წელს აფხაზი ხელმეორედ იყო არჩეული ქ. კ. თ. აზნ. წინამძღოლად; იმავე წელს ოქტომბერში რუსეთის თ. აზ. კრებულიდან იყო არჩეული სახელმწიფო საბჭოს წევრად. 1917 წელს აფხაზი ამორჩეულ იყო создать проедставительство инжинерно-сторительных дружин – представитель К-а იმავე წელს თავმჯდომარეობდა იმ ინიციატორთა ჯგუფს, რომელმაც დააარსა ქართული უნივერსიტეტი და შეიმუშავა საზოგადოების წესდება.– როგორც წინამძღოლი ოფიციალურად და კერძოდ აფხაზი იღებდა მონაწილეობას და იყო წევრად შემდეგ დაწესებულებებში: – В Губернском по презванным дням присутствий; В Губерн. по воинской повинности присутсвий; в Губ. Коммитет мелкого кредита, в Губ. Селовых. Совещаний; в раскладочном пристутствии; в них сохранит . К-т. Председателем в распоряд. Ком-т общ. Дворян для соучаствия нуждающимся в обучении. В Кавказском краевном Совещании по объединению длительных уполномоченных особых совещанний. В особых присутствиях Судебной палаты. Членам Глав. Коммитета по устройству политехникума в Тирасполе. В попечительствах, приютах, в селевых хоз. обществах и других оргпнизациях….

1917 წელს ნოემბერში აფხაზი იყო ამორჩეული საქართველო საეროვნო საბჭოთა წევრად.

დაკავებული თანამდებობები

  • თბილისის საადგილმამულო ბანკის სამეურვეო კომიტეტი, წევრი (1906-1913)
  • თბილისის ქართული უნივერსიტეტის დამფუძნებელი საზოგადოება, თავმჯდომარე (1917-1918)
  • რუსეთის სახელმწიფო საბჭო, წევრი (1916-1917)
  • სამხედრო ცენტრი, ხელმძღვანელი (1922-1923)
  • საქართველოს დამოუკიდებლობის კომიტეტი, წევრი (1922-1923)
  • საქართველოს ეროვნული საბჭო, წევრი (1917-1919)
  • საქართველოს ეროვნულ–დემოკრატიული პარტია, თავმჯდომარე (1921-1923)
  • საქართველოს ეროვნულ–დემოკრატიული პარტია, დამფუძნებელი (1917-)
  • ქართლ-კახეთის თავადაზნაურთა წინამძღოლი (მარშალი) (1916-1917)
  • ქართლ-კახეთის თავადაზნაურთა წინამძღოლი (მარშალი) (1913-1914)

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

ასათიანი ალექსანდრე სამსონის ძე

(დ. 10 აპრილი, 1889, სოფ. ბარდნალა, ლეჩხუმის მაზრა — გ. 2 იანვარი, 1954) — ლიბერალი, ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი, ნაფიცი ვექილის თანაშემწე ჟურნალისტი.

დაასრულა ქუთაისის რეალური სასწავლებელი 1907 წელს. იმავე წელს შევიდა მოსკოვის კომერციულს ინსტიტუტში ეკონომიურს ფაკულტეტზე. 1909 წელს შევიდა პეტერბურგის უნივერსიტეტში სადაც 1914 წ. დაასრულა იურიდიული ფაკულტეტი.

დაკავებული თანამდებობები

  • ეროვნულ–დემოკრატიული პარტიის დამფუძნებელი ყრილობის მთავარი კომიტეტი, თავმჯდომარის მოადგილე
  • საქართველოს დამფუძნებელი კრება, წევრი (ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია)

ლიტერატურა

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

ამირეჯიბი შალვა გიორგის ძე

(დ. 15 იანვარი, 1887, სოფ. ხურვალეთი, გორის მაზრა – გ. 1943) ქართველი, ჟურნალისტი, ეროვნულ-დემოკრატი.

სწავლობდა სათავადაზნაურო გიმნაზიაში, თბილისში. განმათავისუფლებელ მოძრაობის დროს გიმნაზიას თავი დაანება და მუშაობდა სოციალ-ფედერალისტთა პარტიაში. 1906 წელს გაემგზავრა საფრანგეთს, მაგრამ მალე დაბრუნდა. 1907 წელს ისევ წავიდა საზღვარგარედ და 1909 წლამდე სცხოვრობდა ვენაში და ითვლებოდა უნივერსიტეტში თავისუფალ-მსნენელად ფილოსოფიურ ფაკულტეტზე. სამშობლოში დაბრუნებისას მონაწილეობას იღებდა ჟურნალ „ერში“. 1911 წელს, როდესაც ს. ფედერალისთა პარტიის მეთაურნი დატუსაღებულ იქმნენ, ისიც მოხვდა მათ რიცხვში, თუმცა ამ დროს ის პარტიაში აღარ ირიცხებოდა. 1912 წლის დამლევს სხვებთან ერთად დააარსა ჟურნალი „კლდე“. 1914 წელს გადასახლდა ქუთაისში და იქ რედაქტორობდა გაზეთ „სამშობლოს“ და შემდეგ „იმერეთს“. 1915 წელს გაწვეულ იქმნა ჯარში. დასავლეთის ფრონტზე და გაატარა იქ წელიწად ნახევარი. რევოლუციის დასაწყისში ჩავიდა საქართველოში და მუშაობდა ეროვნულ დემოკრატიულ პარტიაში და გაზეთ „საქართველოში“. საქართველოს ინტერპარტიულ ბიუროსაგან გაგზავნილ იყო დელეგატათ რუსეთის დემოკრატიულ ყრილობაზე. იმავე ყრილობაზე არჩეულ იმნა წინასწარ პარლამენტის წევრად. საქართველოს ეროვნულ ყრილობაზე არჩეულ იქმნა ეროვნულ საბჭოს წევრად. არის წევრი ეროვნულ დემოკრატიულ პარტიის მთავარ კომიტეტისა.

დაკავებული თანამდებობები

ლიტერატურა

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

წერეთელი ვასილ გიორგის ძე

(დ. 18 იანვარი, 1862, სოფ. ცხრუკვეთი, შორაპნის მაზრა – გ. 1937). ქართველი. ეროვნულ დემოკრატი. ექიმი.

თფილისის ადრესი: სურპნიშანის ქუჩა №2

1884-1887 წლ. სწავლობდა ადესის უნივერსიტეტის საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტზე ორ წელსა და იურიდიულზე ერთს წელს. 1899 წელს დაასრულა სწავლა კიევის უნივერსიტეტის სამკურნალო ფაკულტეტზე.

ნაციონალისტი და დემოკრატი. 1885 წელს მუშაობდა „ნაროდნიკების“ სასტუდენტო ჯგუფში. 1886 წელს მან აღიარა მარქსის მოძღვრება და მუშაობდა მუშათა შორის 1887 წლამდის. 1887 წელს იქნა გამორიცხული სასტუდენტო მოძრაობაში მონაწილეობისათვის ეგრეთწოდებული მესამე პუნქტით და გაგზავნილი ეტაპით ქუთაისში. 1889 წელს თანამშრომლობდა, როგორც მუდმივი თანამშრომელი გაზ. „ივერიაში“. მესამე პუნქტისაგან განთავისუფლდა მხოლოდ 1893 წელს. 1890 წელს ჰქონდა კონფლიქტი ქუთაისის გუბერნატორთან და იძულებული იყო ამის გამო თავი დაენებებინა ჭიათურის სამკურნალოში მუშაობისათვის, შემდეგ იყო ბაქოს გუბერნიის გ[..]ქჩაის მაზრის ექიმად. სოფელ ქოდანის (კახეთში) სამკურნალოს ექიმად. თიანეთის მაზრის ექიმად. რაჭის მაზრის ექიმად. 1906 წელს არ გაექცა დამსჯელ რაზმს სოციალისტ-ფედერალისტების ორგანიზაციაში მუშაობისა და საზოგადოდ მაშინდელ რევოლიუციურ მოძრაობაში მონაწილეობის გამო ბათუმში და იქნა გენერალგუბერნატორის განკარგულებით იქიდან გადასახლებული სოციალისტ ფედერალისტურ გაზეთში – ჩერნომორსკი გოლოსში – თანამშრომლობისა და პარტიული მუშაობისათვის. იმავე წელს გამოვიდა ჩუმი ბრძანება მისი დატუსაღების შესახებ და იძულებული იყო გაპარულიყო ქუთაისიდან. 1898 წლამდის ცხოვრობდა არალეგალურად სოფელს ქარელში (გორის მაზრაში). 1898 წლიდან ცხოვრობს ქუთაისში, როგორც ქალაქის თვითმართველობის სამკურნალოს ექიმი და ასრულებს იმავე დროს სასწავლებლის ექიმის მოვალეობას.

შრომები
მას დაუწერია აუარებელი პუბლიცისტური წერილი გაზ. „ივერიაში“, „ცნობის ფურცელში“, „კოლხიდაში“, „იმერეთში“, „სამშობლოში“, „ჩვენს ქვეყანაში“, „საქართველოში“ და სხვ. და მათ შორის სახალხო წერილები ტუბერკულოზის, სანიტრისა და საჰიგიენო საკითხების შესახებ. განაგრძობს დღესაც ლიტერატურულ მოღვაწეობას. ირიცხება ქუთაისის ქალაქის თვითმართველობის საბჭოს წევრად.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

ქიქოძე გერონტი

დ. 8 სექტემბერი, 1886, სოფელი ბახვს გურიაში.

პირველი დაწყებითი სწავლა განათლება ადგილობრივ ორკლასიან სკოლაში მიიღო, საშუალო – ქუთაისის რეალურ სასწავლებელში, უმაღლესი უცხოეთში, ლეიპციგისა და ბერნის უნივერსიტეტის ფილოსოფიურ ფაკულტეტზე. ნაციონალ-დემოკრატი.

პოლიტიკური რწმენისთვის ძველი რეჟიმის დროს ორჯერ დაისაჯა: პირველად 1906 წელს სამი კვირით ციხეში დატუსაღებული, მეორეჯერ 1910 წელს სამი თვის დაპატიმრებით და სამშობლოდან გაშვებით.

მწერლობის ასპარეზზე პირველად 1905 წელს გამოვიდა. თანამშრომლობდა „მოგზაურსა“, „დროებას“, „სახალხო ფურცელსა“ და „საქართველოში“. დღეს არის გაზეთ „საქართველოს“ რედაქტორი და წევრი ეროვნულ დემოკრატიული ფრაქციის პრეზიდიუმისა.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

ქარუმიძე შალვა ალექსანდრეს ძე

დ. 1887, სოფ. თორტიზა (ქართლი). ეროვნულ-დემოკრატი.  

საშუალო განათლება ტფილისის ქართულ გიმნაზიაში მიიღო; უმაღლესი მოსკოვის უნივერსიტეტში (ისტორიულ-ფილოლ. ფაკულტეტი) დაასრულა 1912 წელს. ამ ხნიდამ მასწავლებლობდა ქართულ გიმნაზიაში, დედათა საოსტატო სემინარიაში, დედათა ინსტიტუტში. 1913 წელს მიწვეულ იქმნა ლექტორად სახალხო უნივერსიტეტში, სადაც სამი წლის განმავლობაში კითხულობდა ლექციებს მსოფლიო ისტორიიდამ. ამავე წლიდამ არჩეულია საქართველოს „საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოების“ გამგეობის წევრად.

1914 წელს „ამიერ კავკასიის მომხმარებელ საზოგადოებათა კავშირის“ პირველმა ყრილობამ აირჩია საბჭოს წევრად, სადაც პირველ ხანს მდივნობდა.

მსოფლიო ომის დაწყებისას – სხვებთან ერთად დააარსა აქაური განყოფილება „საქართველოს განმათავისუფლებელი კომიტეტისა“, რომლის მთავარი განყოფილება  მიხაკო წერეთლისა,  გიორგი მაჩაბლის და სხვა მამულიშვილთა ხელმძღვანელობით იმყოფებოდა ბერლინში და საქართველოს საკეთილდღეო შრომას ეწეოდა ცენტრალურ სახელმწიფოთა კავშირის წინაშე.

დაკისრებული ჰქონდა უმთავრესათ მეზობელ ერებთან თანხმობისა და კონტაქტის დაჭერა მთავარ კომიტეტთან მუდმივი განუწყვეტელი კავშირისათვის ორგანიზაციის მოწყობა, ხელმძღვანელობა. ამ საქმიანობისთვის დაჯილდოვებულია თამარ დედოფლის ორდენით. 1915 წელს საქველმოქმედო საზოგადოებამ დანიშნა თავის რწმუნებულად ხევსურეთის საქმეებში. საზოგადოების თავმჯდომარესთან მ. ვ. მაჩაბელთან ერთად იშუამდგომლა ყოფილი დიდი მთავრის წინაშე და ხევსურეთს ააცილა როგორც ეგზეკუცია, რომელიც იგზანებოდა მათ დასასჯელათ, ისე სამხედრო ბეგრის მოხდა. უთანამშრომლია „კლდეში“, საქართველოში და ბერლინის „ქართულ გაზეთში“.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

მაჭავარიანი იოსებ კონსტანტინეს ძე

დაიბადა 3 ნოემბერს, 1873,  სოფელი, ილემი, შორაპნის მაზრა. ქართველი. ნაფიცი ვექილი.

თფილისის ადრესი – სცხოვრობს ქ. თფილისში, ოლღის ქუჩა №26.

ნაციონალ დემოკრატი

დაასრულა იურიდიული ფაკულტეტი პეტერბურგის უნივერსიტეტის

ეროვნულ დემოკრატიული პარტიის წარმომადგენლად იყო გაგზავნილი 1917 წ. მოსკოვის სახელმწიფო თათბირზე და შემდეგ რუსეთში მცხოვრებ ეროვნებათა ყრილობაზე კიევში. იყო წევრი საქართველოს ინტერპარტიული საბჭოსი. თავმჯდომარის ამხანაგია ეროვნულ დემოკრატიულ პარტიის მთავარი კომიტეტისა.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

მაჩაბელი მიხეილ ვახტანგის ძე

დაიბადა 15 ნოემბერს, 1858, ქ. თბილისი. ქართველი. სოფლის მეურნე.

თბილისის ადრესი – საპიორნი ქუჩა, ს. №11, ბინა №2, ტელეფონი – 10-35.

დამოუკიდებელი ნაციონალ-დემოკრატი

გაათავა ტფილისის რეალური სასწავლებელი (1878 წ.) და მერე უმაღლესი განათლება მიიღო მოსკოვში პეტროვსკო-რაზუმოვსკი აკადემიაში, ხოლო დიპლომი არ მიიღო, რადგან იძულებული იყო დაეტოვებინა მოსკოვი, ჟანდარმების განკარგულებით, სტუდენტების არეულობის გამო.

მოსკოვში (1879 წ.) მიიღო მონაწილეობა ქართველების სათვისტომოს დაარსებაში (ეს პირველი სათვისტომო იყო რუსეთში). 1883-1885 წლებში მიიღო მონაწილეობა ქალაქის თვით მართველობაში საფინანსო (შემოსავალ-გასავლის) განყოფილების რეორგანიზაციაში და იდგა სათავეში ხარჯთამკრეფ და სავაჭრო ზედამხედველთა უწყებაში. იყო ხმოსნათ ქ. თბილისის საბჭოში (1887-1892 წლებში) და ამის ინიციატივით იყო მოწყობილი პირველი ქართველთა ამომრჩეველთა ჯგუფი, რომელმაც არჩევნებში სომხის ბურჟუაზია დაამარცხა. ამისავე ინიციატივით და თბილისის თავად-აზნაურთა წინამძღოლების თ. თ. კ. ი. ბაგრატიონ-მუხრანსკის და დ. ზ. მელიქიშვილის შუამდგომლობით მოხდა რეორგანიზაცია თბილისის სათავად-აზნაურო საადგილ-მამულო ბანკისა და ამ ბანკის თანხები და მოგება გადაეცა საკუთრებათ თავად-აზნაურობას დასაკმაყოფილებლად საზოგადო საჭიროებათა სოფლის მეურნეთა განურჩევლათ წოდებისა. ამისავე ინიციატივით თავად-აზნაურობამ დააარსა (1907 წ.) საადგილ-მამულო კომისია, რათა ქართველ სოფლის მეურნეთ, უპირველეს ყოვლისა ყოფილ გლეხ-კაცთათვის გაადვილებულიყო მიწის შეძენა და დამუშავება. ამ კომისიის თავმჯდომარეთ იყო 1907-1912 წლებში მ. ვ. მაჩაბელი იყო არჩეული ორჯელ (1909 და 1915 წ.წ.) ამომრჩევლად სრულიად რუსეთის თავად-აზნაურთა კრებაში სახელმწიფო საბჭოს წევრთა ასარჩევათ.

ქართულ საქველმომქმედო საზოგადოების თავმჯდომარეა 1914 წლიდან დღემდე, და თავმჯდომარეობდა ქართველთა (1915-1917 წ.წ.) ინტერ-პარტიულ კრებებზე, რომელსაც დასახული ჰქონდა შემუშავება ქართველთა შორის საზოგადო აზრისა და ერთგვარი მოქმედება და დამოკიდებულობა მეზობელ ერებთან. ამავე საქველმოქმედო საზოგადოების და ამ ინტერ-პარტიული კრებების მეოხებით აჭარა-ქობულეთი და სხვა ქართველი მუსულმანობა გადარჩა დიდის უბედურობისაგან და აოხრებისაგან.

მიხეილ ვახტანგის ძე მაჩაბელი (1883-1885 წ.წ.) მსახურობდა ქ. თბილისის თვითმართველობაში და (1885-1918 წ.წ.) მიწათ მოქმედების სამინისტროში და ბოლო დროს (1899-1918 წ.წ.) იყო მთავარ გამგეთ გლეხ-კაცთა მიწათ-მომწყობი პარტიისა.

1917 წელს სრულიად საქართველოს საეკლესიო კრებამ მიხეილ ვახტანგის ძე მაჩაბელი აირჩია საკათალიკოსო საბჭოს წევრად.

1917 წელს საქართველოს ყრილობამ აირჩია საქართველოს საბჭოს წევრად.

მიხეილ ვახტანგის ძე მაჩაბელის (ფსევდონიმი მ. თბილისელი) საეკონომიო და საზოგადო მნიშვნელობის წერილები იბეჭდებოდა ქართულ და რუსულ გაზეთებში: „ივერიაში“, „Кавказ-ში“, „Закавказіа-ში“  და სხ. სხვათა შორის ქართულ ენაზე იყო დაბეჭდილი წერილები „სოფელი და სოფლელნი“ და რუსულათ: Мотивы Социализма въ Грузіи. აქვს დაბეჭდილი რუსულ ენაზე წიგნი: „გამოკვლევა თიანეთის მაზრის სახელმწიფო გლეხ-კაცთა ეკონომიური ყოფა-ცხოვრებისა“. მიხეილ ვახტანგის ძე მაჩაბელი იყო რედაქტორი გაზეთი „Закавказъе“-სი იმ დროს, როცა ეს გაზეთი იცავდა კახეთის რკინის გზას და წინააღმდეგი იყო ამ გზის გადაცემისა ტაგიანოსოვის და კ Ο ხელში.

მ. მაჩაბელი

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

ლორთქიფანიძე იასონ მერაბის ძე

(ავტობიოგრაფია)

დ. 30 მარტი, 1866, სოფ. ჩუნეში, ქუთაისის მაზრა. ქართველი. ეროვნულ-დემოკრატი. პროფესია – ამიერ კავკასიის ბანკის გამგეობის თავმჯდომარე.

თბილისის ადრესი – ლორის მელიქოვის ქუჩა, ამიერ კავკასიის ბანკის სადგური, ტელეფ. – 5-26

ვსწავლობდი პეტროგრადში იურიდიული ფაკულტეტი უნივერსიტეტი

1889 დამ 1904 წლამდე ვმსახურობდი სახაზინოში მამულების უწყებაში თბილისში, განჯაში და კავკავში იურისკონსულტად. 1902 დამ 1917 წლის მარტამ. კავკავში საურთიერთო ნდომის ბანკში გამგეობის თავმჯდომარედ, 1917 წლის მარტიდამ ეხლანდელ თანამდებობაზედ. რაიმე თვალსაჩინო ადმინისტრატიულ შევიწროებანი ჯერჯერობით არ გადამიტანია. კავკავში ყოფნის დროს ვიღებდი მონაწილეობას ადგილობრივ ქართველთ კოლონიის საქმეებში.

5 ენკენისთვე 1918 წ.

ეროვნულ საბჭოს კვესტორს

იას. ლორთქიფანიძე

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

by

კედია სპირიდონ მალხაზის ძე

დაიბადა ენკენისთვის 20, 1884, ქ. ზუგდიდი. ქართველი. ეროვნულ-დემოკრატი. პუბლიცისტი.

სწავლობდა ზუგდიდის საქალაქო სასწავლებელში, აქ სწავლის დამთავრების შემდეგ გადავიდა ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში. მოძრაობაში მონაწილეობის მიღებისათვის დათხოვნილ იქმნა გიმნაზიის მერვე კლასიდან 1905 წელს აპრილის 8-ს, რის შემდეგაც სავსებით ჩაება სარევოლუციო მოძრაობაში. რეაქციის გამარჯვების შემდეგ იძულებული შეიქმნა გასცლოდა ზუგდიდში შემსვლელ დამსჯელ რაზმს.

1906 წლის დამდეგს შეეხიზნა სვანეთს, და მეორე შემდეგ წელს გაზაფხულზე ჩერქეზში გადავიდა. ზაფხულის მიწურულს საქართველოში დაბრუნდა. აქ უკვე პასუხისგებაში იყო მიცემული 102 მუხლის ძალით.

იმავე წლის შემოდგომაზე საფრანგეთში გაემგზავრა. აქ ჩაეწერა პარიზის უნივერსიტეტში, ბუნებისმეტყველების ფაკულტეტზე. ავადმყოფობის გამო სტოვებს პარიზს და სამხრეთ საფრანგეთში მიდის. სწავლას ტულუზის უნივერსიტეტში განაგრძობს. კვლავ უბრუნდება პარიზს, მაგრამ ისევ იძულებული ხდება სამხრეთს ეწვიოს და უნივერსიტეტს მონპელიეში ამთავრებს. კვლავ პარიზს უბრუნდება, ეწერება სორბონაში ფიზიოლოგიის დოქტორის ხარისხის მისაღებად და მუშაობს პროფესორ დასტრის ლაბორატორიაში. აქ დაჰყოფს წელიწადზე მეტს.

1913 წ. დეკემბერში სამშობლოში ბრუნდება. გზათ პეტროგრადში გამოივლის და რამდენიმე ხნით ჩერდება; აქ მას ატუსაღებენ კიდევაც. ორი თვის პატიმრობის შემდეგ თავს აღწევს ციხეს და სამშობლოში ჩამოდის 1914 წლის ზაფხულზე. მუშაობს არა-სოციალისტურ ეროვნულ მიმართულების შესაქმნელად.

1915 წელს სხვებთან ერთად აარსებს გაზეთ „საქართველოს“, რომლის თანამშრომელია და მკითხველთა წრეში ეს მიმართულება თანდათან ყალიბდება.

1917 წლის ივნისის პირველ რიცხვში იმართება ამ მიმართულების პირველი კონფერენცია, რომელიც აფუძნებს ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიას, იხილავს პროგრამის პროექტს და ამუშავებს პროგრამის საბოლოო რედაქციას. კონფერენცია ირჩევს პარტიის მთავარ კომიტეტს, რომლის თავმჯდომარედ იგი დღემდისაც იმყოფება.

ამიერ-კავკასიის რესპუბლიკის მთავრობის წინადადებით მონაწილეობს ბათომის საზავო კონფერენციაში. ბათომიდან იგივე მთავრობა მას გზავნის თავის სრულუფლებიან წარმომადგენლად ცენტრალ კოალიციის სახელმწიფოების მთავრობებთან მოლაპარაკების გასამართავად ოსმალეთსა და ამიერკავკასიის რესპუბლიკის შორის მშვიდობიანობის ჩამოგდების თაობაზე ბრესტ-ლიტოვსკის ხელშეკრულობის ნიადაგზე.

ბერლინში ჩამოუსწრებს უკვე დამოუკიდებელი საქართველოს დელეგაცია. ამ უკანასკნელის წინადადებით იგი დელეგაციის მუშაობაში ორგანიულ მონაწილეობას იღებს. მიუძღვება დელეგაციის საქმის წარმოებას და კანცელარიას. ბერლინში რჩება ივლისის დამლევამდე, შემდეგ ჩამოდის საქართველოში და საპარლამენტო მუშაობას შეუდგება.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი