საქართველოს ეროვნული საბჭო

საქართველოს ეროვნული ყრილობის მიერ 1917 წლის 22 ნოემბერს არჩეული საქართველოს საკანონმდებლო ორგანო.  

ფორმირება

1917 წლის მარტში სოციალ-დემოკრატთა (მენშევიკები), ფედერალისტური პარტიის, ეროვნულ-დემოკრატებისა და ესერების წარმომადგენლებმა საფუძველი ჩაუყარეს პოლიტიკური შეთანხმების ორგანოს „ეროვნული კომიტეტის“ სახელწოდებით, რომელსაც მოგვიანებით „საქართველოს ეროვნული ინტერპარტიული საბჭო“ დაერქვა. მის მუშაობას აკაკი ჩხენკელის თავმჯდომარეობით მოქმედი აღმასრულებელი კომიტეტი წარმართავდა.

ინტერპარტიულმა საბჭომ გადაწყვიტა შეექმნა უფრო უფლებამოსილი ორგანო, რომელიც მთელი ქართველი ერის სახელით ლეგიტიმურად იმოღვაწებდა.

1917 წლის 19-22 ნოემბერს მოწვეულ იქნა საქართველოს პოლიტიკური პარტიების, მუშათა საბჭოების, ქალაქების თვითმმართველობის, კულტურულ-საგანმანათლებლო თუ სავაჭრო-საფინანსო დაწესებულებების, ეროვნულ უმცირესობათ და სხვ. არჩეული წარმომადგენლებისაგან შემდგარი საქართველოს ეროვნული ყრილობა. დელეგატთაგან 324 გადამწყვეტი, ხოლო 19 სათათბირო ხმით იყო უფლებამოსილი. ყრილობას დაესწრნენ მეზობელ ერთა და უცხო სახელმწიფოთა წარგზავნილები, კავკასიის ჯარების მთავარსარდალი, ქართული ეკლესიის მესვეურნი. და სხვ.

საქართველოს ეროვნულმა ყრილობამ 1917 წლის 22 ნოემბერს აირჩია ეროვნული საბჭო, რომელიც თავდაპირველად 60 წევრისაგან შედგებოდა და უმთავრესად პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლებს აერთიანებდა. (25 სოციალ-დემოკრატი (მენშევიკი), 10 ფედერალისტი, 9 ეროვნულ-დემოკრატი, 7 ესერი და სხვ.) ეროვნული საბჭოში  მანდატები ჰქონდათ დათმობილი სამუსლიმანო საქართველოს, ასევე ზაქათლის ოლქს, აფხაზთა, ოსთა და სხვა ეროვნულ უმცირესობათა დელეგატებს. საქართველოს ეროვნული საბჭოს საქმიანობას უძღვებოდა კოალიციური პრინციპით დაკომპლექტებული 15 კაციანი აღმასრულებელი კომიტეტი. როგორც საბჭოს, ისე მის აღმასკომს სათავეში  ნოე ჟორდანია ედგა.

საქართველოს ეროვნული საბჭო დამატებითი წევრებით შეივსო.  1918 წლის ოქტომბრიდან ეროვნული საბჭო საქართველოს პარლამენტად გარდაიქმნა. (ო. ჯანელიძე)

პოლიტიკური როლი

ეროვნული საბჭოს შექმნით, არსებითად, ჩამოყალიბდა, ქართული ხელისუფლება, რომელიც ეროვნული დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის მესაჭედ მოგვევლინა.

1918 წლის 26 მაისს საქართველოს ეროვნულმა საბჭომ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ გამოაცხადა.

ეროვნულმა საბჭომ დაიწყო სამზადისი ხალხის ნების გამომხატველი უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს – დამფუძნებელი კრების ასარჩევად.

ეროვნულმა საბჭომ შექმნა სპეციალური კომისია საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის საკონსტიტუციო საფუძვლების შესადგენად. (ო. ჯანელიძე)

შემადგენლობა

  • სოციალ-დემოკრატები

1. ჟორდანია ნ., 2. წერეთელი ი., 3. ჩხეიძე ნ., 4. გეგეჭკორი ე., 5. რამიშვილი ნ., 6. რამიშვილი ი., 7. ჩხენკელი ა., 8. ჯიბლაძე ვ., 9. გიორგაძე გ., 10. ლომთათიძე ა., 11. მახარაძე გ., 12. არსენიძე რ.,13. თევზაია ბ., 14. ხომერიკი ნ., 15. ერაძე გ., 16. ანდრონიკაშვილი კ., 17. ონიაშვილი დ., 18. ანჯაფარიძე გ., 19. ჩიხლაძე რ., 20. გაგლოევი გ., 21. ჯუღელი ვ., 22. ახმეტელაშვილი ვლ. 23. გვარჯალაძე კ., 24. მაისურაძე ალ., 25. გელეიშვილი პ., 26. ჭიაბრიშვილი ა., 27. კანდელაკი კ., 28. ელიავა ნ., 29. ტოროშელიძე მინ., 30. ცინცაძე გ., 31. ჯაფარიძე ს., 32. სალუქვაძე ა., 33. სალაყაია ი., 34. კლიმიაშვილი მ., 35. ნინიძე კ., 36. ფარნიევი ა., 37. თოფურიძე დ., 38. დგებუაძე ა., 39. ნათაძე ლ., 40. მამულაიშვილი ა., 41. ცინცაძე ნ., 42. მგელაძე ვ., 43. წულაძე ვ., 44. რუსია მ., 45. მახარაძე ნ., 46. ლორია ფ., 47. ჟღენტი ნ., 48. ბადრიძე ი., 49. შარაშიძე დ., 50. ნინიძე ი., 51. ცაბაძე ვ., 52. იობაშვილი ნ., 53. გოგელია ი., 54. კიკვაძე თ., 55. საბახტარიშვილი ნ., 56. ურატაძე გრ., 57. წულაძე იუ., 58. თევზაძე ს., 59. მარუაშვილი ი., 60. დოლიძე ს., 61. სადაგიშვილი გ., 62. ელიაძე ს., 63. მიკირტუმოვი ბ., 64. ცინცაბაძე გრ., 65. ვარდოიანცი მ., 66. სოლოღაშვილი ო.

  • სოციალისტ-ფედერალისტები

1. რცხილაძე გრ., 2. ბარათაშვილი ი., 3. ფირცხალავა ს., 4. მდივანი ს., 5. ბაქრაძე ი., 6. წერეთელი ა., 7. უზნაძე დ., 8. დადიანი ს., 9. გედევანიშვილი ი., 10. ღლონტი თ., 11. მიქელაძე შ., 12. ნუცუბიძე შ., 13. ჯაჯანაშვილი ა., 14. ტოროტაძე ე., 15. ფაღავა ა., 16. ყაუხჩიშვილი მ.

  • ნაციონალ-დემოკრატები

1. ნიკოლაძე ნ., 2. ქიქოძე გ., 3. გვაზავა გ., 4. ამირეჯიბი შ., 5. ვაჩნაძე დ., 6. კედია ს., 7. ვეშაპელი გრ., 8. თაყაიშვილი ე., 9. ქარუმიძე შ., 10. ლორთქიფანიძე ი., 11. წერეთელი ვ., 12. ჯავახიშვილი დ., 13. გაბაშვილი რ., 14. მაჩაბელი მ., 15. მაჭავარიანი ი.

  • სოციალ-რევოლიუციონერები

1. მესხი კ., 2. ნათაძე გრ., 3. გობეჩია ი., 4. აბაკელია ი., 5. ჯავრიშვილი კ., 6. შენგელაია ლ., 7. პანჩუაშვილი ნ., 8. კაკაბაძე ი., 9. ვარაზაშვილი ი.

  • რადიკალ-დემოკრატები

1. გიორგაძე დ., 2. ჩიქოვანი დ., 3. ახმეტელი ა.

  • უპარტიონი

1. აფხაზი კ., 2. მაყაშვილი კ.,

  • ინგილოთაგან

1. ივანიცკი რ.

წყარო:
გაზეთი ერთობა 1918 წ №111 შაბათი 1 ივნისი;
აბაშიძე, ზაზა. საქართველო და ქართველები: (საკითხავი წიგნი): [სახელმძღვ.] / ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე; ზაზა აბაშიძის რედ.; რუკების ავტ. მანანა შეყილაძე; მხატვ. ეკა ტაბლიაშვილი. – თბილისი, 2013 (შპს „ფავორიტი პრინტი“). – 676, [10] გვ.: რუკ.; 22 სმ.. – ყდაზე: ქართველ მეფეთა ხელრთვები და ნიშნები. – ISBN 978-9941-0-5498-3
.

ვეშაპელი გრიგოლ გიორგის ძე

ვეშაპელი  გრიგოლ გიორგის ძე (ვეშაპიძე) – დაიბადა 1812, გლეხის შვილის ოჯახში. ლიტერატორი. რედაქტორი გაზეთ „კლდისა“.

თბილისის ადრესი – იზმაილოვის ქ. 27, № 3. ტელეფონი 10-25. სოფლის ადრესი – ს. საირხე (ზემო იმერეთი) საკუთარი მამული.

დამოუკიდებელი ნაციონალ-დემოკრატი (ფრაქციის თავმჯდომარე)

პირველი სწავლა მიიღო მამისაგან; საშუალო სწავლა მიიღო ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში, დაამთავრა იგი („ვერცხლის მედალი“) 1910 წელს. გიმნაზისტობის დროს დაიწყო თანამშრომლობა ქართულ და რუსულ პრესაში.

იმავე 1910 წელს დაენიშნა „კავკასიის ოლქის სახაზინო სტიპენდია“. მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ისტორიულ ფილოლოგიურ ფაკულტეტზე. უნივერსიტეტში ყოფნის დროს თანამშრომლობდა როგორც თბილისის, ისე მოსკოვის პრესაში („Русскія Вђдомости,[…]). მუშაობდა და იყო გამგეობის წევრად ქართულ სტუდენტურ სათვისტომოში, აგრეთვე მოსკოვის ქართულ კოლონიის საკულტურო სამეცნიერო საზოგადოებაში.

უნივერსიტეტში ყოფნის დროს ერთი აკადემიური წლით გამორიცხული იყო ფაკულტეტიდან სტუდენტურ მოძრაობაში მონაწილეობისათვის.

ისტორიულ ფილოლოგიურ ფაკულტეტის დამთავრების შემდეგ 1916 წელს, შევიდა იურიდიულ ფაკულტეტზე, რომლის ლექციებს ისმენდა – ისტ. ფილოლ. ფაკულტეტზე ყოფნის დროსაც. 1916 წლიდან იღებდა უახლოეს მონაწილეობას გაზეთ „საქართველოში“.

1917 წელს, რევოლუციის დაწყების შემდეგ თავი გაანება იურიდიულ ფაკულტეტს და დაბრუნდა საქართველოში. 1917 წლის აპრილიდან ვიდრე 1918 წლამდის იყო გაზეთ „საქართველოს“ რედაქტორად და ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიის დამფუძნებელი კონფერენციის მიერ არჩეულ იყო პარტიის მთავარ კომიტეტში.

იმავე წელს არჩეული იყო პარტიის სიით თბილისის ქალაქის საბჭოს ხმოსნათ. ინტერპარტიულ საბჭოს შედგენის შემდეგ იყო პარტიის დელეგატათ საბჭოში და მის აღმასრულებელ კომიტეტში; საქართველოს ეროვნულ ყრილობაზე ნოემბერში იყო ყრილობის პრეზიდიუმში და შემდეგ პირველი სესიის ეროვნულ საბჭოში იყო აღმასრულებელ კომიტეტის წევრად და საბჭოს თავმჯდომარის ამხანაგათ (ვიდრე საქართველოს მთავრობა შესდგებოდა).

1918 წელს თებერვალში იღებდა მონაწილეობას ტრაპიზონის საზავო კონფერენციაში, როგორც ამიერ-კავკასიის სეიმის საზავო დელეგაციის ეროვნულ სეკრეტარიატის წევრი.

კონფერენციის შეწყვეტის შემდეგ როგორც ეროვნულ საბჭოს წარმომადგენელი დარჩა რამოდენიმე ხანი ოსმალეთში, ენვერ-ფაშასთან მოსალაპარაკებლად.

ეროვნულ საბჭოს პარლამენტად გამოცხადების შემდეგ იყო ეროვნულ-დემოკრატიულ ფრაქციის თავმჯდომარის ამხანაგად.

1918 წლის ენკენისთვიდან, ნაც.-დემ. პარტიის გაყოფის შემდეგ, არჩეულ იქმნა დამოუკიდებელი ნაციონალ-დემოკრატიული პარტიის მთავარ კომიტეტის და საპარლამენტო ფრაქციის თავმჯდომარედ;

ვეშაპელს აქვს დაბეჭდილი სამი ნაშრომი დაწერილი სტუდენტობის დროს; წიგნი გამოცემულია რუსულ ენაზედ, მამულის ქართულ კულტურულ საზოგადოების მიერ („Турецкая Грузія“ და „Единство Грузіи“…) მესამე წიგნი გამოცემულია ქართულ ენაზედ თბილისში, („საქართველო და რუსეთი“).

დაწერილია საბჭოს წევრის გ. ვეშაპელის მიერ ქვესტორისათვის

16. IX. 1918.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

ვაჩნაძე დავით ვლადიმერის ძე

დაიბადა 4 მარიამობისთვე, 1884, ქ. თბილისი. ქართველი. ეროვნულ-დემოკრატი

საშუალო – თბილისის სამხედრო გიმნაზია, უმაღლესი – პავლეს სამხედრო სასწავლებელი და საინჟენერო სასწავლ. 

იზმალოვის ქ. №34, ტელეფ.-9-86

1902 წელს, თბილისის კადეტთა კორპუსის კურსის დამთავრებისთანავე, დავით ვაჩნაძე, ოჯახურ პირობების გამო, იძულებული ხდება უნივერსიტეტში სწავლის გაგრძელების მაგიერ სამხედრო პროფესია აირჩიოს და მიდის პეტროგრადში პავლე I სამხედრო სასწავლებელში, ათავებს მას და სამხედრო საინჟენერო სასწავლებელში დამატებით საინჟენერო საგნების შესწავლის შემდეგ 1904 წელს პოდპორუჩიკის ხარისხით ინიშნება ქ. ვარშავაში მე 15 საპიორთა ბატალიონში.

პოლონეთში ერთ პოლონელ ოფიცრის შემწეობით დავით ვაჩნაძე ეცნობება „პოლონეთის გამანთავისუფლების“ საიდუმლო პოლიტიკურ ჯგუფში და ეწერება მის წევრად. 1905 წლის თებერვლის რევოლიუციის დროს ვარშავაში ერთ საპიორთა ასეულით დ. ვაჩნაძე იფარავს საგაზო ქარხნის ორი ათას მეამბოხე პოლონელ მუშას მთავრობის კარის თავდასხმისაგან. ამავე წლის აპრილში უმაღლეს ბრძანებით დ. ვაჩნაძე ვარშავიდან თბილისში გადაჰყავთ მე 2 კავკასიის საპიორთა ბატალიონში. 1905 წლის ოქტომბრის მანიფესტის გამოსვლის შემდეგ დ. ვაჩნაძე ზოგიერთ ოფიცერთა დახმარებით აარსებს „კავკასიის ოფიცერთა სარევოლუციო კავშირს“, რომლის მიზანს შეადგენდა ბრძოლა კონსტიტუციისათვის და რუსეთში მოსახლე ერთა პოლიტიკურ ავტონომიის მოპოვებისათვის. მე 2 სახელმწიფო სათათბიროს გარეკვის შემდეგ დ. ვაჩნაძე იღებს მონაწილეობას კავკასიის საპიორთა ბატალიონების აჯანყებაში, რის გამო 1907 წელს ადმინისტრატიული წესით გუნიძის ციხეში (დაღესტანში) იგზავნება. დათხოვნილი სამხედრო სამსახურიდან ვაჩნაძე დაღესტნიდან სამშობლოში ბრუნდება და აქ პოლიციის თვალ-ყურის დევნის ქვეშ ერთი წელიწადი იმყოფება.

რეაქციის ხანაში დავით ვაჩნაძე მხურვალე მონაწილეობას იღებს დაწყებულ ქართულ კოოპერატიულ მოძრაობაში. თავის ინიციატივით აწყობს სოფლად წვრილ საკრედიტო ბანკებს / ოძისში, ლილოში /, აარსებს პირველ ქართულ მერძევეთა გლეხთა ამხანაგობის ორგ. დიდ-ლილოში, მონაწილეობს კოოპერატიულ კურსებზედ, კრებებზედ, თავმჯდომარეობს ქართულ სასოფლო-სამეურნეო საზოგ. საკოოპერაციო სექციაში და მის წარმომადგენლად იგზავნება პეტროგრადში სრულიად რუსეთის კოოპერატორთა კრებაზედ, სწრაფი მობილიზაცია მიწების აღმოსავლეთ საქართველოში იწვევს ვაჩნაძის დიდ ყურადღებას და მოწვეული საადგილ მამულო კომისიაში აწყობს ქართველ გლეხთა მიწის სყიდვის ამხანაგობებს და ებრძვის მთავრობის აგრესიულ რუს საკოლონიზაციო პოლიტიკას. საადგილ-მამულო კომისიის ხელმძღვანელის ა. ყიფშიძის გარდაცვალების შემდეგ დ. ვაჩნაძე ინიშნება მის ადგილზე.

1912 წელს ენკენისთვეს 16-ს დ. ვაჩნაძე თავის თანამოაზრე ამხანაგებით აარსებს ჟურნალ „კლდეს“ ეროვნულ-დემოკრატიულ მიმართულებისა და მასში მუდმივ თანამშრომლობას ეწევა. 1914 წელს, როდესაც ომის ალი მოედო აჭარას და ამ კუთხეს უქადდა განადგურებას, განსვენებულ გიორგი მაჩაბლის /გორის კომისარის/ დახმარებით აგროვებს ხალხს თბილისის სამხედრო დრუჟინის შესადგენად და ამ დრუჟინის მოხალისე ოფიცრად მასთან ერთად მიდის აჭარის საშველად.

24 მაისს 1915 წელს თანახმად „კლდის“ ჯგუფის და საზღვარ გარეთიდან ჩამოსულ თანამოაზრე ქართველ ემიგრანტების გადაწყვეტილებისა – სცემს გაზ. „საქართველოს“ ყოველდღიურ ორგანოს მომავალ ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიისა. ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიის დაარსების დღიდან დ. ვაჩნაძე მის მთავარ კომიტეტის წევრად და თავმჯდომარის ამხანაგად იმყოფება. როდესაც გერმანიაში მიხეილ წერეთლის და გიორგი მაჩაბლის მეთაურობით დაარსდა „საქართველოს გამანთავისუფლების კომიტეტი“ დ. ვაჩნაძე, როგორც ამ კომიტეტის წევრი ენერგიულად მონაწილეობს მის მძიმე და პასუხსაგებ საქმიანობაში და იბრძვის მის მიზნების გამარჯვებისათვის. სამწერლო ასპარეზზე დ. ვაჩნაძე გამოდის ჟურნალისტ „ლ. კახელის“ ფსევდონიმით და სწერს უმთავრესად ეკონომიურ საგნებზედ.

უკანასკნელ რევოლიუციის ხანაში დ. ვაჩნაძე იყო საქართველოს ინტერპარტიულ და ძველ ეროვნულ საბჭოების წევრი, მუშაობდა განსაკუთრებით ამ საბჭოთა სამხედრო სექციებში და თავმჯდომარეობდა ტარის გამომშვებ განყოფილებას /სამხედრო სექციასთან არსებულს/. 20 მაისს 1918 წელს თანახმად ეროვნულ საბჭოს აღმასრულებელ კომიტეტის დავალებისა, რაზმავს და აგზავნის გერმანელ ტყვეებს საქართველოს რკინის გზების და საზღვრების დასაცავად და ერთი თვის განმავლობაში ასრულებს საქართველოს მთავრობის რწმუნებულის თანამდებობას გერმანულ სამხედრო მისიაში.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

გაბაშვილი რევაზ

დაიბადა 6 გიორგობისთვე, 1882, ქ. თფილისი). ქართველი. ეროვნულ-დემოკრატი. თფილისის ადრესი: გაბაანთ შესახვევი №3.

დაამთავრა თფილისის სათავადაზნაურო გიმნაზია. სწავლობდა ქ. ლიეჟის უნივერსიტეტში, 1905 წელს დაბრუნდა სამშობლოში და მონაწილეობას იღებდა საქართველოს განმათავისუფლებელ მოძრაობაში და ორჯელ იქმნა დატუსაღებული. რეაქციის დროს 1906 წელს იძულებულ იქმნა სამშობლო მიეტოვებია და წასულიყო ბელგიაში და საფრანგეთში. 6 თვის შემდეგ დაბრუნდა საზღვარგარეთიდან, მაგრამ რადგანაც აქ თფილისში ცხოვრების უფლება არ ქონდა, დარჩა ქ. ბაქოში, სადაც შეუდგა ნაფთის მრეწველობას.

1907 წ. გაემგზავრა პეტროგრადს და შევიდა მათემატიკურ ფაკულტეტზე, ხოლო შემდეგ გადავიდა ქიმიურ განყოფილებაზე. კურსი ვერ დაასრულა, რადგან მე 4 კურსზე დატუსაღებულ იქმნა და უნივერსიტეტიდანაც დაითხოვეს. 1911 წელს, დაბრუნდა სამშობლოში და შეუდგა საზოგადო მოღვაწეობას. 1912 წელს მისი რედაქტორობით გამოვიდა ჟურნალი „კლდე“. იღებდა ასევე მონაწილეობას კოპერატიულ მოძრაობის განვითარებაში საქართველოში. იყო წევრი საქართველოს ინტერპარტიულ საბჭოსი. არის წევრი ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიის მთავარი კომიტეტისა.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

ოქმი საქართველოს ინტერპარტიული საბჭოს სხდომისა

1917 წლის 16 აპრილი

ეროვნულ-დემოკრატების მხრიდან დაესწრნენ: გ. გვაზავა, გ. ჟურული, დ. ვაჩნაძე, გ. ვეშაპელი, ს. კედია და ბ. ასათიანი.

სოციალისტ-ფედერალისტებიდან: გ. ლასხიშვილი, გრ. რცხილაძე, ი ბარათაშვილი, ს. მდივანი, ს. ფირცხალავა, ს. დადიანი, შ. მესხიშვილი

სოციალ-დემოკრატებიდან: ა. ჩხენკელი, ნ. რამიშვილი, გ. ფაღავა, გ. გიორგაძე, პ. საყვარელიძე.

კრებას დაესწრნენ აგრეთვე მ. მაჩაბელი და ვ. თუმანიშვილი

თავმჯდომარედ ერთხმად ირჩევენ ა. ჩხენკელს, მდივნად პ. საყვარელიძეს

ა. ჩხენკელი: ჩვენი კრების მიზანია ეროვნულ საკითხებში შეთანხმება, პირველ კრებაზე სამმა პარტიამ (ს-დ., ს-ფ. და ნ-დ.) გააკეთ მოხსენება და გააცნო კრებას თავისი შეხედულება საგანზე. საკითხი ორად გავყავით. საქართველოს ტერიტორია და ეროვნული სეიმის კომპეტენცია. პირველი მსჯელობა პირველ კრებაზე გვქონდა. მეორეზე დღეს გვექნება ლაპარაკი. პირველ – ტერიტორიულ კითხვაში – მოხდა ერთგვარი შეთანხმება. საქართველოს ტერიტორიული ერთეულის საზღვრები საერთოდ ნაჩვენებია, თუმცა დაწვრილებით სახელობითად ჩამოთვლილი არ იყო ყველა მისი ნაწილები. გარდა ამისა, თავის მხრივ ტერიტორიული საკითხის ორი მხარე აღინიშნა: საქართველოს ერთეულის უდაო და სადაო ტერიტორია.

უდაო ტერიტორია ის არის, სადაც ქართველობა უმრავლესობას შეადგენს, ქართველთა რეალური მოსახლეობაა. სადაო ტერიტორია – პერიფერიებია, განაპირა რაიონებია, სადაც უმრავლესობას ქართველობა არ შეადგენს, ან ხალხის სურვილი არ ვიცით საით მოისურვებს წასვლას. ამნაირად სადაო ტერიტორიის ბედი საბოლოოდ გადაჭრილი არაა. ამ ტერიტორიის საზღვრებში საქმე უნდა გადაწყდეს ადგილობრივ ხალხის შეკითხვით და რეფერენდუმით.

ქალაქი თბილისი უდაო ტერიტორიის საზღვრებშია შეტანილი. ამაში ყველა პარტიის წარმომადგენელნი შეთანხმდნენ. სადაო ტერიტორიაში რეფერენდუმის გარდა ეკონომიური მოსაზრებითაც უნდა გვეხელმძღვანელა, ზოგიერთების აზრით. მაგრამ ეკონომიურ მხარეს განსაკუთრებული გამოყოფა აღარ ეჭირვება, რადგან ხალხი რეფერენდუმის დროს მხედველობაში მიიღებს მთელს მდგომარეობას, საკითხის ყოველ მხარეს, როგორც ეკონომიურს, ისე ეთნოგრაფიულს და საზოგადოებრივ-კულტურულს.

ახლა მეორე საკითხზე გადავიდეთ. კომპეტენციის საგანი გავითვალისწინოთ. როგორც ვთქვით, ტერიტორიალურ საკითხში ერთგვარი შეთანხმება მოხდა, თუმცა ამ შეთანხმებისათვის ჩამოყალიბებული სახე არ მიგვიცია. როცა კომპეტენციის კითხვაში მოვახდენთ აზრთა გაცვლა-გამოცვლას და საერთოდ შევთანხმდებით, ისევ დავუბრუნდებით ტერიტორიას საბოლოვო გადაწყვეტილების გამოსატანად.

თავისთავად კომპეტენციის საკითხი შეგვიძლია დავინაწილოთ კამათის ნაყოფიერებისათვის შემდეგნაირად: 1. საქართველოს ტერიტორიალური ერთეულის კომპეტენცია, 2. ამ ერთეულის დამოკიდებულება სხვა ამიერკავკასიაში არსებულ ტერიტორიალურ ერთეულებთან და 3. ამ ერთეულის და სრულიად რუსეთის ცენტრის ურთიერთული დამოკიდებულება. გთხოვთ ილაპარაკოთ ამ საგანზე.

გ. ვეშაპელი: ტერიტორიალურ საკითხში ჩვენ უკვე შევთანხმდით. საქართველოს ტერიტორიალურ ერთეულს უფლებათა მინიმუმი მაინც უნდა მიენიჭოს. საერთო ზოგად სახელმწიფური საქმეები რუსეთის ცენტრის ხელში იქნება, დანარჩენი გადაეცემა ადგილობრივ ერთეულს. შინაური პოლიტიკური კითხვები საქართველომ თვითონ უნდა გადაწყვიტოს. ამგვარი წყობილების მაგალითები ბევრია, თუ გინდ ავიღოთ შვეიცარია, ან ჩრდილოეთ ამერიკის შეერთებული შტატები. განსაზღვრა საერთო ან კერძო კითხვების დიდ სიძნელეს არ წარმოადგენს. ყოველივე ეს ჩამოთვლილია ავტონომიურ ქვეყნების კონსტიტუციებში. საერთო კითხვებში თანხმობაა, აქ ცენტრია ბატონ-პატრონი. კერძო კითხვებს უძღვება ავტონომიური ერთეული. ეს თუ ასე გვესმის ყველას შეთანხმება ადვილია. სოციალ-დემოკრატებს და ჩვენს შორის არის ცოტა წინააღმდეგობა. სოციალ-დემოკრატიულ პროგრამაში დეცენტრალიზაციის მოთხოვნა არის. როგორ ესმით ეს სოციალ-დემოკრატებს, როგორი იქნება ეს დეცენტრალიზაცია? ცხადია, რუსეთში რესპუბლიკა იქნება. რესპუბლიკას პრეზიდენტი ეყოლება. მართვა-გამგეობა როგორი იქნება მაშინ ჩვენში? აგრეთვე საინტერესოა ვიცოდეთ, როგორ მოეწყობა საკანონმდებლო და სამოსამართლო ცხოვრება.

შ. მესხიშვილი და ნ. რამიშვილი სთხოვენ გ. გვაზავას, რომ ნაციონალ-დემოკრატების აზრი გამოთქვას კომპეტენციის შესახებ.

გ. გვაზავა: თუ რუსეთი ფედერატიული იქნება, ცენტრის ხედვაში დარჩება საყოველთაო საქმეები: ასეთია ჯარი, ფლოტი, საერთაშორისო პოლიტიკა, საბაჟო, გადასახადი, სახელმწიფო ბიუჯეტი, ზოდიერთი რკინის გზა, ტელეგრაფი, ფოსტა, ზოგი ტელეფონი, სავაჭრო პოლიტიკა, სამოქალაქო და სისხლის სამართლის ზოგიერთი საზოგადო კანონები, მაგალითად შესახებ ვექსილისა, ბანკისა, ღალატისა და სხვა. სამოსამართლო პროცესის შემუშავება ცენტრს ექნება დავალებული. აგრეთვე ცენტრმა უნდა უზრუნველყოს მოქალაქეობრივი თავისუფლება. ავტონომიას ნება ექნება მხოლოდ გააფართოვოს ეს თავისუფლება. იქ, ცენტრში, უფლებათა მინიმუმი იქნება აღნიშნული, აქ, ავტონომიაში, მაქსიმუმი. ფული, წონა, ზომა ცენტრის ხელშია. დანარჩენი საქმეები და მათ შორის კანონმდებლობა ავტონომიურ ერთეულში წყდება. გარანტია ფედერაციაა.

თუ უნიტარული რესპუბლიკა განხორციელდა, მაშინ საქართველო 1783 წ. ხელშეკრულების ნიადაგზე უნდა დადგეს. ბრძოლა წმინდა უფლებრივ ხასიათს ღებულობს. ავტონომია ამ შემთხვევაში უფრო ვრცელი და ფართე შინაარსის უნდა იყოს. მართვა-გამგეობის დეცენტრალიზაციის თვალით თუ განვიხილავთ კითხვას, ადგილობრივ ავტონომიას შეიძლება ეყოლოს საკუთარი პრეზიდენტი. მთელი რუსეთის რესპუბლიკას ეყოლება საერთო პრეზიდენტი, რასაკვირველია. ამერიკაში ადგილობრივ მმართველს – გუბერნატორს ირჩევენ; ინგლისის კოლონიებში – ცენტრალური მთავრობა აგზავნის; შვეიცარიაში ხალხი ირჩევს აღმასრულებელ ძალას. კანონმდებლობა საერთოა და ადგილობრივ კანონებს ადასტურებს ცენტრის წარმომადგენელი. შეიძლება ამგვარად წარმოვიდგინოთ ჩვენი მდგომარეობა. პარლამენტი დემოკრატიული უნდა იყო. ამასთან ჩვენ ვთხოულობთ პროპორციონალურ წარმომადგენლობას უმცირესობისათვის – სულერთია ეს უმცირესობა ეროვნული იქნება თუ პოლიტიკური. რაც შეეხება სამოსამართლო დეცენტრალიზაციას, ყოველი საქმე აქვე უნდა თავდებოდეს. მომრიგებელი მოსამართლე აირჩევა. იქნება მომრიგებელ მოსამართლეთა კრება, საოლქო სასამართლო და პალატა. სენატი აქ უნდა იყოს.

გ. რცხილაძე: შეუძლებელია კითვის ისე დასმა, როგორც ამას გ. გვაზავა შვება. ერთი განსაზღვრული დადებითი მოთხოვნილება უნდა შევიმუშავოთ და არა ორი, ორ სხვადასხვა მოსალოდნელ წყობილებისთვის – ან ფედერაცია, ან უნიტარიზმი.

ნ. რამიშვილი: ვერ გამიგია, რათ ელიან ნაკლებს ფედერატიულ წყობილების დროს, ან რატომ მოვითხოვოთ მეტი უნიტარული რესპუბლიკის დროს. პირდაპირ უნდა ითქვას, რომ რუსეთი ფედერაციამდე არ მივა. ეს იქნებოდა ეკონომიურად უკანდამხევი და პოლიტიკურად შეუძლებელი. ჩვენს კითხვას სამი რამ ახასიათებს: სამართალი, მართვა-გამგეობა და კანონმდებლობა.

სასამართლო ადგილობრივია, მოსამართლენი არჩეული და არა დანიშნული. საქმის წარმოება ქართულ ენაზე იქნება, რაღა თქმა უნდა. როგორც პრინციპი კი უნდა იყოს ბრალდებულის ენის ხმარება, როგორც ეს გავითარებულ დემოკრატიაშია. მართვა-გამგეობა ადგილობრივი პირების ხელშია. არის სასოფლო თვითმმართველობა, სამაზრო და კანტონური გამგეობა. ცენტრი ანხორციელებს კანონებს ადგილობრივი პირების საშუალებით. უმთავრესია კანონმდებლობა. ეროვნულ-დემოკრატებმა წინათ სთქვეს: ცენტრს მხოლოდ ჯარის, ფლოტის და სხ. საქმე უნდა ეკითხებოდესო. ჩვენ ვამბობთ: ცენტრის ხელში უნდა იყოს უმთავრესი კანონების გამოცემა, სისხლის და სამოქალაქო სამართალი, სოციალური კანონმდებლობა, სავაჭრო პოლიტიკა და სხვ. ფედერაცია რუსეთსი, როგორც ვთქვით არ მოეწყობა. ფედერაცია სადაც არის იქაც იზღუდება. იქნება ფართო დეცენტრალიზაცია. თვით ფედერაციაში ისმება კითხვა სავაჭრო და საბაჟო კედლების მოსპობის შესახებ. საქართველო სამეურნეო ქვეყანაა. აქ არ იქნება სახელმწიფო, როგორც ფინლანდია. ეს იქნება უფრო ადგილობრივი ეროვნული თვითმმართველობა. ჩვენ აქ სხვა ერებთან შეუთანხმებლად ვერ ვიმოქმედებთ. მეზობლებთან დამოკიდებულებას განსაზღვრული ფორმა უნდა მიეცეს. ამიერკავკასიის სეიმი აუცილებლად საჭირო იქნება. ზოგიერთი კითხვები (გზა, არსი და სხვ.) ერთად გადასაწყვეტი ექნებათ აქაურ ერებს. სეიმი უთუოდ საჭიროა, თუნდაც მისი სესიები შეზღუდული და ხანმოკლე იყოს. კულტურული კითხვები ნაციონალური ერთეულის ხელში გადავა ერთიანად.

შ. მესხიშვილი: როგორ დგება ამიერ-კავკასიის სეიმი?

ნ. რამიშვილი: ამიერ-კავკასია ცხადდება ერთ მთლიან ერთეულად. მას ექნება თავისი პარლამენტი, ანუ სეიმი საზოგადო დემოკრატიული წესით არჩული. ასეთი სეიმი შეიძლება, ის აუცილებელია ერების შეთანხმებისთვის.

გ. რცხილაძე: სამი შეკითხვა: საკასაციო სასამართლო სად იარსებებს? მართვა-გამგეობის საქმეებს ადგილობრივად სწყვეტენ თუ არა? რა კითხვებში ექნება კანონმდებლობის უფლება ქართულ ტერიტორიალურ ერთეულს?

ნ. რამიშვილი: ამ კითხვების დეტალურად გამოკვლევა აქ შეუძლებელია. საკასაციო საქმეები ზოგი ცენტრში გაირჩევა, ზოგი ადგილობრივ. აქ მისაღებია უფრო შერეული სისტემა. უმთავრესად კი სამოსამართლო აქვე გაირჩევა. მართვა-გამბეობა იქნება როგორც სხვა დემოკრატიულ ქვეყნებში. კავშირი უნდა დარჩეს ცენტრთან. დაწვრილებით, თუ რა სახეს მიიღებს ეს ურთიერთობა, ახლა ძნელი სათქმელია. ადგილობრივ ერთეულის კომპეტენციაში არ შევა ომი, ზავი, სამოქალაქო და სისხლის სამართალი, მუშათა კანონმდებლობა, სავაჭრო პოლიტიკა და სხვა.

გრ. ვესაპიძე: უკეთებს შეკითხვას სამოქალაქო და სისხლის კანონების შესახებ.

კრება ადგენს, რომ შეკითხვები ორატორისადმი მოისპოს.

სეა. ფ. 186, აღწ 1. საქმე 6, ფურც 1-6