ამიერკავკასიის სეიმი

ამიერკავკასიის სახელმწიფო ხელისუფლების საკანონმდებლო ორგანო, რომელიც მოიწვია ამიერკავკასიის კომისარიატმა 1918 წლის 10 თებერვალს თბილისში. სეიმი დაკომპლექტდა რუსეთის დამფუძნელი კრების ამიერკავკასიისდან არჩეული დეპუტატებით. სეიმს თავმჯდომარეობდა ნიკოლოზ (კარლო) ჩხეიძე.

რუსეთში 1917 წლის 25 ოქტომბერს რევოლუციის შემდეგ თბილისში ფუნქციონირება დაიწყო სამხარეო ხელისუფლების ორგანომ ამიერკავკასიის კომისარიატმა. ამ ორგანოს შექმნით ამიერკავკასია ოფიციალურად გაემიჯნა ბოლშევიკურ რუსეთს. ამავე დროს გამოცხადდა, რომ ამიერკავკასიის კომისარიატი ხელისუფლების სამხარეო ორგანოს როლში გამოვიდოდა რუსეთში კანონიერი ხელისუფლების აღდგენამდე.

1918 წლის 6 იანვარს ბოლშევიკებმა რუსეთის დამფუძნებელი კრება გარეკეს. საქართველოს დამფუძნებელი კრების 23 იანვარის სხდომაზე დეპუტატებმა მიიღეს მენშევიკების რეზოლუცია ამიერკავკასიის საკანონმდბლო სეიმის მოწვების შესახებ. სეიმის დაუყოვნებლივ მოწვევის წინააღმდეგ გამოვიდნენ სოციალისტ-რევილუციონერები და დაშნაკელები. დაშნაკელები და ესერები პრინციპიალურად არ ეწინააღმდეგებოდნენ ამიერკავკასიის სეიმის მოწვევას, მაგრამ ამისათვის სპეციალური არჩევნების მოწყობას ითხოვდნენ. (ჟურნალი „ახალი კვალი“ 1918 წლის №4)

1918 წლის 10 თებერვალს მოიწვეულ იქნა ამიერკავკასიის სეიმი. რომელშიც შედიოდნენ:

• სოციალ-დემოკრატების ფრაქცია (მენშევიკები) – 32 წევრი
• მუსულმანების ფრაქცია (მუსავიტები და უპარტიონი) – 50 წევრი
• დაშნაკთ პარტია – 27 წევრი.

ამიერკავკასიის სეიმის 1918 წლის 22 აპრილს სხდომის დღის წესრიგი

1. ამიერკავკასიის დამოუკიდებლობის შესახებ;
2. თურქეთ-ამიეკავკასიის საზავო მოლაპარაკებაზე წარგზავნილი დელეგაციის მოხსენება;
3. ამიერკავკასიის მთავრობის განცხადება ახალი ხელისუფლების ორგანოს შექმნის შესახებ.

ამიერკავკასიის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შესახებ მოხსენებით გამოვიდა სოციალ-დემოკრატი დავით ონიაშვილი. ამიერკავკასიის სეიმმა 1918 წლის 22 აპრილს მიიღო დადგენილება ამიერკავკასიის დამოუკიდებელ დემოკრატიულ ფედერაციული რესპუბლიკად გამოცხადების შესახებ.

1918 წლის 26 მაისს საქართველოს დამოუკიდებულობის გამოცხადებასთან ერთად ამიერკავკასიის ისეიმმა თვითლიკვიდაცია გამოაცხადა.

წყარო

• სილაგაძე, აპოლონ საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენა (1917-1918) / [რედ.: მერაბ ვაჩნაძე]. – თბ., 2000. – 64გვ.; 20სმ
• ხუნდაძე, მ. ამიერ-კავკასიის სეიმი // ახალი კვალი. – თბილისი, 1918. – N4. – გვ.2-3
• გაზ. ერთობა 1918 წლის 7 თებერვალი N30

ამიერკავკასიის კომისარიატი

1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის გამარჯვებისთანავე ამიეკავკასიაში უფლებამოსილება შეწყვიტა რუსეთის დროებითი მთავრობის მიერ დანიშნულმა სამხაეო ორგანომ – ოზაკომმა.

ქართველი სოციალ-დემოკრატების ძალისხმევით, ვიდრე საბჭოთა მთავრობა ამიერკავკასიაში თავისი ძლაუფლებას გაავრცელებდა, ამიერკავკასიის პოლიტიკურმა ძალებმა შექმნეს სამხარეო ხელისუფლების ორგანო – ამიერკავკასიის კომისარიატი, რომელმაც ფუნქციონირება 1917 წლის 15 ნოემბერს დაიწყო.

1917 წლის 11 ნოემბერს თბილისში ამიერ-კავკასიის დროებითი მთავრობის მოწყობის საკითხთან დაკავშირებით მოწვეულ იქნა საგანგებო თათბირი. თათბირს დაესწრნენ საოლქო ცენტრების, მუშათა და გლეხთა დეპუტატები, კავკასიის ლაშქრის დეპუტატები, მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატთ საბჭოს აღმასრულებელი კომიტეტი, ამიერკავკასიის საგანგებო კომიტეტი, ქალაქის საბჭოს, ამიერკავკასიის საზოგადოებრივ დაცვის კომიტეტის, სოციალ-დემოკრატების (მენშევიკების), ბოლშევიკების, სოც.რევოლუციონერების, დაშნაკელების, ს. ფედერალისტების, მაჰმადიანთა დემოკრატიული ორგანიზაციების, სრულიად რუსეთის რკინის გზათა, ფოსტა-ტელეგრაფის, პროფესიულ კავშირთა და კოოპერატივების წარმომადგენლები.

თათბირს თავმჯდომარეობდა  ევგენი გეგეჭკორი.

დამსწრეთა წინაშე სიტყვით გამოვიდა კავკასიის მხედრობათა კომისარი დონსკოი, რომელმაც აღნიშნა, რომ „ბოლშევიკების აჯანყებამ ანარქიის საზღვრები გააფართოვა. მომავალი სიბნელითაა მოცული. ამიერ კავკასია მოწყვეტილია. შველას არც პეტროგრადიდან და არც მოსკოვიდან არ უნდა ველოდეთ. ამიტომ უნდა ვიზრუნოთ საკუთარი მთავრობის მოწყობაზე. … მთავრობა ასე უნდა მოეწყოს. ეხლა კანონიერი არჩევნები სწარმოებს. თუ დამფუძნებელ კრებისათვის დელეგატების მიერ არჩეული პირები დამფუძნებელ კრებაზე წავლენ, დანარჩენები, ხალხის ნდობით აღჭურვილი პირები აქ დარჩებიან მთავრობაში.“ ”(გაზ. „საქართველო 1917 წელი გიორგობისთვე)”

ეს აზრი გაიზიარა ყველა დამსწრემ, გარდა ბოლშევიკებისა. ბოლშევიკების წარმომადგენელმა ფილიპე მახარაძემ საოლქო მთავრობის მოწყობა კონტრ-რევოლუციურ აქტად გამოაცხადა.

თათბირმა მიიღო შემდეგი რეზოლუცია. „რადგან არ არსებობს ყველას მიერ მიღებული ცენტრალური მთავრობა, და შესაძლოა ანარქიამ ამიერ კავკასიაშიც იჩინოს თავი, ამასთან რადგან გადასაწყვეტია მთელი რიგი საზოგადო, ეკონომიური და ფინანსური საკითხები, რომელთა გადაწყვეტაზე დამოკიდებულია ამიერ-კავკასიის ბედი. თათბირმა დაადგინა:

ვიდრე დამფუძნებელ კრების არჩევნები დასრულდებოდეს ამიერ-კავკასიას განაგებდეს საზოგადოებრივი დაცვის კომიტეტი. კომიტეტში შევლენ ამიერ-კავკასიის ყველა ორგანიზაციების წარმომადგენლები.

არჩევნების შემდეგ დროებითი მთავრობის მოწყობა, მისი შემადგენლობა დავალდეს არჩეულ პირებს შემდეგი პირობიებით.

ა) ადგილობრივ საოლქო პოლიტიკის შემოღება, სრულიად რუსეთის დემოკრატიასთან კავშირით, საერთო სახელმწიფოებრივ საკითხების გადაწყვეტა.

ბ) ადგილობრივ მიმდინარე საკითხის ავტონომიური გადაწყვეტა.

გ) ამიერ-კავკასიის სრულიად რუსეთის სრულ უფლებიან დამფუძნებელ კრებამდის მიყვანა ანდა იმ მომენტამდე – სანამ შესდგებოდეს ყველას მიერ მიღებული რევოლუციურ-დემოკრატიული მთავრობა.

დ) თავის მოქმედებაში უნდა ეყრდნობოდეს საოლქო და მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატების ადგილობრივ საბჭოებსა და თვით მართველობათ ორგანოებს.“ ”(გაზ. „საქართველო 1917 წელი გიორგობისთვე)”

ხელისუფლების ახალი სამხარეო ორგანოს შექმნით ამიერკავკასია ოფიციალურად გაემიჯნა საბჭოთა რუსეთს. თუმცა, განაცხადა, რომ ამიერკავკასიის კომისარიატი ხელისუფლების სამხარეო ორგანოს როლში გამოვიდოდა რუსეთში კანონიერი ხელისუფლების აღდგენამდე. ე.ი. ხაზი გაესვა იმას, რომ ამიერკავკასია დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ არ ცხადდებოდა. ”(სილაგაძე, ა. საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენა (1917-1918))”

14 მაისის სხდომაზე დამტკიცდა ამიერკავკასიის კომისარიატის შემადგენლობა.

• ე. გეგეჭკორი – ამიერკავკასიის კომისარიატის თავმჯდომარე, შრომისა და საგარეო ურთიერთობათა სამინისტროს კომისარი;
• ა. ჩხენკელი – შინაგან საქმეთა და ფოსტა-ტელეგრაფის სამინისტროს კომისარი;
• დ. დონსკოი – სამხარეო და საზღვაო სამინისტროების კომისარი;
• ხ. კარჩიკიანი – ფინანსთა სამინისტროს კომისარი;
• შ. ალექსიშვილი-მესხიშვილი – უსტიციის სამინისტროს კომისარი;
• მ. ჯაფაროვი – ვაჭრობისა და მრეწველობის კომისარი;
• ხ.მელიქ-ასლანოვი – გზათ სამინისტროს კომისარი;
• ა. ნერუჩევი – მიწათმოქმედების სამინისტროს კომისარი;
• გ. ტერ-გაზარიანი – სურსათის საქმეთა სამინისტროს კომისარი;
• ა. ოგანჯანიანი – მზრუნველობის სამინისტროს კომისარი;
• ხას მამედოვი – განათლების სამინისტროს და სახელმწიფო კონტროლის კომისარი.

”(გაზ. “ერთობა” 1917 წლის 16 ნოემბერი)”

წყარო:

• სილაგაძე, აპოლონ საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენა (1917-1918)] / [რედ.: მერაბ ვაჩნაძე]. – თბ., 2000. – 64გვ.; 20სმ;
• გაზეთი “ერთობა” 1917 წლის 16 ნოემბერი;
• გაზ. „საქართველო 1917 წელი გიორგობისთვე;

ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა

1917 წლის ოქტომბრის რევოლუციის გამარჯვებისთანავე ამიეკავკასიაში უფლებამოსილება შეწყვიტა რუსეთის დროებითი მთავრობის მიერ დანიშნულმა სამხაეო ორგანომ – ოზაკომმა.

„მიმდინარე მსოფლიო ომის პირობებში, როცა რეგიონში ერთმანეთს ეჯახებოდა დიდ სახელმწიფოთა ინტერესები, ხოლო ფრონტის ხაზი თბილისიდან არც ისე შორს გადიოდა, უაღრესად ფრთხილი და წინდახედული მოქმედება იყო საჭირო. ნ. ჟორდანიას აზრით, ასეთ ვითრებაში საქართველო ისევ რუსეთის ორბიტაში უნდა დარჩენილიყო, ოღონდ არა საბჭოურ-ბოლშევიკურის, არამედ დემოკრატიული რუსეთისა, რომლის დამფუძნებელ კრებას საქართველოსთვის ეროვნულ-ტერიტორიული ავტონომია უნდა დაეკანონებინა“.

ქართველი სოციალ-დემოკრატების ძალისხმევით, ვიდრე საბჭოთ მთავრობა ამიერკავკასიაში თავისი ძლაუფლებას გაავრცელებდა, ამიერკავკასიის პოლიტიკურმა ძალებმა შექმნეს სამხარეო ხელისუფლების ორგანო – ამიერკავკასიის კომისარიატი, რომელიც  რუსეთში კანონიერი ხელისუფლების აღდგენამდე იარსებებდა. ხაზი გაესვა იმას, რომ ამიერკავკასია დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ არ ცხადდებოდა.

ბოლშევიკების მიერ რუსეთის სათათბიროს დაშლის შემდეგ  ამიერკავკასიის კომისარიატმა შეცვალა თვისი პოლიტიკური კურსი და 1918 წლის 10 თებერვალს მოიწვია ამიერკავკასიის სეიმი. თუმცა ამიერკავკასიის დამოუკიდებლობა არ გამოუცხადებია.

1918 წლის 3 მარტს ვლადიმერ ლენინმა ბრესტ-ლიტოვსკში გერმანიასა და მის მოკავშირეებთან დადო სეპარატისტული ზავი. ზავის პირობებით თურქეთმა მიიღო ბათუმის, ყარსისა და არდაგანის ოლქები. 11 მარტს ამიერკავკასიის სეიმმა თურქეთის მოთხოვნა უარყო. 14 მარტს ქ. ტრაპიზონში დაიწყო ამიერკავკასია-თურქეთის მოლაპარაკება. ამიერკავკასიის დელეგაციას ხელმძღვანელობდა აკაკი ჩხენკელი. მოლაპარაკებები უშედეგოდ წარიმართა, მეტიც თურქეთის არმიამ გადმოკვეთა ამიერკავკასიის საზღვრები და დაიკავეს ბათუმი, ოზურგეთი და  მესხეთი. 

ასეთ მძიმე პოლიტიკურ ვითრებაში 1918 წლის 22 აპრილს მოწვეულ იქნა ამიერკავკასიის სეიმი, რომელმაც ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა გამოაცხადა.

ამიერკავკასიის სეიმმა იმავე სხდომაზე მოისმინა საზავო დელეგაციის მოხსენება და მიიღო დადგენილება საზავო მოლაპარაკების გაგრძელების შესახებ.

ამიერკავკასიის დემოკრატიულ-ფედერაციული რესპუბლიკის მთავრობის შემადგენლობა

• აკ. ჩხენკელი – მთავრობის თავმჯდომარე და საგარეო საქმეთა მინისტრი;
• ნ. რამიშვილი –  შინაგან საქმეთა მინისტრი;
• ა. ხატისოვი – ფინანსთა მინისტრი;
• ხ-ბ. მელიქ-ასლანოვი – გზათა მინისტრი;
• ფ-ხ. ხოისკი – იუსტიციის მინისტრი;
• გრ. გიორგაძე – სამხედრო მინისტრი;
• ნ. ხომერიკი – მიწათმოქმედების მინისტრი;
• ნ-ბ. უსუბეკოვი – სახალხო განათლების მინისტრი;
• მ. გაჯინსკი – ვაჭრობისა და მრეწველობის მინისტრი;
• ა. სააკიანი – სასურსათო საქმეთა მინისტრი;
• რ. კაჩაზნუნი – სახელმწიფო მზრუნველობის მინისტრი;
• ა. ერზინკიანი – შრომის მინისტრი;
• ი-ბ. ჰაიდაროვი – სახელმწიფო კონტროლიორი.

წყარო :

• აბაშიძე, ზაზა საქართველო და ქართველები]: (საკითხავი წიგნი): [სახელმძღვ.]  / ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე; ზაზა აბაშიძის რედ.; რუკების ავტ. მანანა შეყილაძე; მხატვ. ეკა ტაბლიაშვილი. – თბილისი, 2013 (შპს “ფავორიტი პრინტი”). – 676 გვ.  რუკ.; 22 სმ. – ყდაზე: ქართველ მეფეთა ხელრთვები და ნიშნები.
• სილაგაძე, აპოლონ საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენა (1917-1918)] / [რედ.: მერაბ ვაჩნაძე]. – თბ., 2000. – 64გვ.; 20სმ
• ქართული სამხედრო ენციკლოპედიური ლექსიკონი

საქართველოს ეროვნული საბჭო

საქართველოს ეროვნული ყრილობის მიერ 1917 წლის 22 ნოემბერს არჩეული საქართველოს საკანონმდებლო ორგანო.  

ფორმირება

1917 წლის მარტში სოციალ-დემოკრატთა (მენშევიკები), ფედერალისტური პარტიის, ეროვნულ-დემოკრატებისა და ესერების წარმომადგენლებმა საფუძველი ჩაუყარეს პოლიტიკური შეთანხმების ორგანოს „ეროვნული კომიტეტის“ სახელწოდებით, რომელსაც მოგვიანებით „საქართველოს ეროვნული ინტერპარტიული საბჭო“ დაერქვა. მის მუშაობას აკაკი ჩხენკელის თავმჯდომარეობით მოქმედი აღმასრულებელი კომიტეტი წარმართავდა.

ინტერპარტიულმა საბჭომ გადაწყვიტა შეექმნა უფრო უფლებამოსილი ორგანო, რომელიც მთელი ქართველი ერის სახელით ლეგიტიმურად იმოღვაწებდა.

1917 წლის 19-22 ნოემბერს მოწვეულ იქნა საქართველოს პოლიტიკური პარტიების, მუშათა საბჭოების, ქალაქების თვითმმართველობის, კულტურულ-საგანმანათლებლო თუ სავაჭრო-საფინანსო დაწესებულებების, ეროვნულ უმცირესობათ და სხვ. არჩეული წარმომადგენლებისაგან შემდგარი საქართველოს ეროვნული ყრილობა. დელეგატთაგან 324 გადამწყვეტი, ხოლო 19 სათათბირო ხმით იყო უფლებამოსილი. ყრილობას დაესწრნენ მეზობელ ერთა და უცხო სახელმწიფოთა წარგზავნილები, კავკასიის ჯარების მთავარსარდალი, ქართული ეკლესიის მესვეურნი. და სხვ.

საქართველოს ეროვნულმა ყრილობამ 1917 წლის 22 ნოემბერს აირჩია ეროვნული საბჭო, რომელიც თავდაპირველად 60 წევრისაგან შედგებოდა და უმთავრესად პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლებს აერთიანებდა. (25 სოციალ-დემოკრატი (მენშევიკი), 10 ფედერალისტი, 9 ეროვნულ-დემოკრატი, 7 ესერი და სხვ.) ეროვნული საბჭოში  მანდატები ჰქონდათ დათმობილი სამუსლიმანო საქართველოს, ასევე ზაქათლის ოლქს, აფხაზთა, ოსთა და სხვა ეროვნულ უმცირესობათა დელეგატებს. საქართველოს ეროვნული საბჭოს საქმიანობას უძღვებოდა კოალიციური პრინციპით დაკომპლექტებული 15 კაციანი აღმასრულებელი კომიტეტი. როგორც საბჭოს, ისე მის აღმასკომს სათავეში  ნოე ჟორდანია ედგა.

საქართველოს ეროვნული საბჭო დამატებითი წევრებით შეივსო.  1918 წლის ოქტომბრიდან ეროვნული საბჭო საქართველოს პარლამენტად გარდაიქმნა. (ო. ჯანელიძე)

პოლიტიკური როლი

ეროვნული საბჭოს შექმნით, არსებითად, ჩამოყალიბდა, ქართული ხელისუფლება, რომელიც ეროვნული დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის მესაჭედ მოგვევლინა.

1918 წლის 26 მაისს საქართველოს ეროვნულმა საბჭომ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ გამოაცხადა.

ეროვნულმა საბჭომ დაიწყო სამზადისი ხალხის ნების გამომხატველი უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს – დამფუძნებელი კრების ასარჩევად.

ეროვნულმა საბჭომ შექმნა სპეციალური კომისია საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის საკონსტიტუციო საფუძვლების შესადგენად. (ო. ჯანელიძე)

შემადგენლობა

• სოციალ-დემოკრატები

1. ჟორდანია ნ., 2. წერეთელი ი., 3. ჩხეიძე ნ., 4. გეგეჭკორი ე., 5. რამიშვილი ნ., 6. რამიშვილი ი., 7. ჩხენკელი ა., 8. ჯიბლაძე ვ., 9. გიორგაძე გ., 10. ლომთათიძე ა., 11. მახარაძე გ., 12. არსენიძე რ.,13. თევზაია ბ., 14. ხომერიკი ნ., 15. ერაძე გ., 16. ანდრონიკაშვილი კ., 17. ონიაშვილი დ., 18. ანჯაფარიძე გ., 19. ჩიხლაძე რ., 20. გაგლოევი გ., 21. ჯუღელი ვ., 22. ახმეტელაშვილი ვლ. 23. გვარჯალაძე კ., 24. მაისურაძე ალ., 25. გელეიშვილი პ., 26. ჭიაბრიშვილი ა., 27. კანდელაკი კ., 28. ელიავა ნ., 29. ტოროშელიძე მინ., 30. ცინცაძე გ., 31. ჯაფარიძე ს., 32. სალუქვაძე ა., 33. სალაყაია ი., 34. კლიმიაშვილი მ., 35. ნინიძე კ., 36. ფარნიევი ა., 37. თოფურიძე დ., 38. დგებუაძე ა., 39. ნათაძე ლ., 40. მამულაიშვილი ა., 41. ცინცაძე ნ., 42. მგელაძე ვ., 43. წულაძე ვ., 44. რუსია მ., 45. მახარაძე ნ., 46. ლორია ფ., 47. ჟღენტი ნ., 48. ბადრიძე ი., 49. შარაშიძე დ., 50. ნინიძე ი., 51. ცაბაძე ვ., 52. იობაშვილი ნ., 53. გოგელია ი., 54. კიკვაძე თ., 55. საბახტარიშვილი ნ., 56. ურატაძე გრ., 57. წულაძე იუ., 58. თევზაძე ს., 59. მარუაშვილი ი., 60. დოლიძე ს., 61. სადაგიშვილი გ., 62. ელიაძე ს., 63. მიკირტუმოვი ბ., 64. ცინცაბაძე გრ., 65. ვარდოიანცი მ., 66. სოლოღაშვილი ო.

• სოციალისტ-ფედერალისტები

1. რცხილაძე გრ., 2. ბარათაშვილი ი., 3. ფირცხალავა ს., 4. მდივანი ს., 5. ბაქრაძე ი., 6. წერეთელი ა., 7. უზნაძე დ., 8. დადიანი ს., 9. გედევანიშვილი ი., 10. ღლონტი თ., 11. მიქელაძე შ., 12. ნუცუბიძე შ., 13. ჯაჯანაშვილი ა., 14. ტოროტაძე ე., 15. ფაღავა ა., 16. ყაუხჩიშვილი მ.

• ნაციონალ-დემოკრატები

1. ნიკოლაძე ნ., 2. ქიქოძე გ., 3. გვაზავა გ., 4. ამირეჯიბი შ., 5. ვაჩნაძე დ., 6. კედია ს., 7. ვეშაპელი გრ., 8. თაყაიშვილი ე., 9. ქარუმიძე შ., 10. ლორთქიფანიძე ი., 11. წერეთელი ვ., 12. ჯავახიშვილი დ., 13. გაბაშვილი რ., 14. მაჩაბელი მ., 15. მაჭავარიანი ი.

• სოციალ-რევოლიუციონერები

1. მესხი კ., 2. ნათაძე გრ., 3. გობეჩია ი., 4. აბაკელია ი., 5. ჯავრიშვილი კ., 6. შენგელაია ლ., 7. პანჩუაშვილი ნ., 8. კაკაბაძე ი., 9. ვარაზაშვილი ი.

• რადიკალ-დემოკრატები

1. გიორგაძე დ., 2. ჩიქოვანი დ., 3. ახმეტელი ა.

• უპარტიონი

1. აფხაზი კ., 2. მაყაშვილი კ.,

• ინგილოთაგან

1. ივანიცკი რ.

წყარო:
გაზეთი ერთობა 1918 წ №111 შაბათი 1 ივნისი;
აბაშიძე, ზაზა. საქართველო და ქართველები: (საკითხავი წიგნი): [სახელმძღვ.] / ზაზა აბაშიძე, მიხეილ ბახტაძე, ოთარ ჯანელიძე; ზაზა აბაშიძის რედ.; რუკების ავტ. მანანა შეყილაძე; მხატვ. ეკა ტაბლიაშვილი. – თბილისი, 2013 (შპს „ფავორიტი პრინტი“). – 676, [10] გვ.: რუკ.; 22 სმ.. – ყდაზე: ქართველ მეფეთა ხელრთვები და ნიშნები. – ISBN 978-9941-0-5498-3.