სუფრაჟისტული მოძრაობა

ქალის უფლებათა დაცვის მოძრაობა სათავეს მე-19 საუკუნიდან იღებს. ქალისა და კაცის თანასწორობის თემა განმანათლებლობის ეპოქასა და მეთვრამეტე საუკუნის საფრანგეთის რევოლუციას უკავშირდება, კერძოდ კი, ადამიანის ბუნებრივ უფლებათა და თავისუფლებათა შესახებ ლიბერალურ კონცეფციას.  კონცეფცია პირველად საფრანგეთის რევოლუციის მთავარ დოკუმენტში „ადამიანის და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაცია“ -ში გაჩნდა (1789). ლოზუნგით „ძმობა, ერთობა, თავისუფლება“ შთაგონებული ქალები გამოთქვამდნენ სხვადასხვა კლუბების, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიურად ჩართვის სურვილს. თუმცა დეკლარაციის გამოქვეყნების შემდეგ აღმოჩნდა, რომ მათი უფლებები – არჩევნებში ხმის მიცემის უფლება, საკუთრების ფლობის უფლება და სხვ. მათ მიმართ არ ხორციელდებოდა.

მწერალმა ოლიმპია დე გუჟმა 1791 წელს „ქალისა და ქალი მოქალაქეს უფლებათა დეკლარაცია შეადგინა“. ამ დუკუმენტს ახალი დროის ფემინიზმის წყაროდ  მიიჩნევენ. მაგრამ არც ამას მოჰყვა რეალური ნაბიჯები. ქალებს ეკრძალებოდათ სხვადასხვა კავშირების შექმნა და გამოსვლებში მონაწილეობის მიღება.

ერთი წლის შემდეგ ინგლისელი მერი უოლსტოკრაფტი წერს ახალ ნაშრომს „ქალთა სამოქალაქო უფლებების დაცვის შესახებ“. სადაც ქალის, როგორც მოქალაქისთვის უფლებების მინიჭების აუცილებლობაზე საუბრობს. იმ დროისთვის ამ უფლებათა მოწინააღმდეგების ძირითადი თეზისები ეყრდნობოდა იმ გარემოებას, რომ ქალი ბუნებით დამოკიდებული და დაუცველი არსება იყო და ყოველთვის საჭიროებდა დამცველსა თუ მფარველს. უოლსტოკრაფტი მეთვრამეტე საუკუნეში ქალთა აღზრდის საკითხს შეეხო. ის წერდა, რომ პატარა ასაკიდან გოგონებს  დედები მორჩილებად ზრდიდნენ. არწმუნებდნენ, რომ საჭირო იყო ეთამაშათ, თავი დაუცველად და უმწეოდ მოეჩვენებინათ, რათა მამაკაცთა მფარველობა მოეპოვებინათ. დიდი ბრიტანეთისა და აშშ-ს  კანონმდებლობა ხაზს უსვამდა, რომ ქალი იურიდიულად არ ფუნქციონირებდა მამის, ან ქმრის გარეშე. ამიტომ მამკაცები აძლევდნენ ხმას ქალების მაგივრად. მათი სახელით.  უოლტონკრაფტის ნაშრომიდან 70 წლის შემდეგ ფილოსოფოსმა ჯონ სტუარტ მილმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ მამაკაცთა ძალაუფლება ქალებზე არ გავდა ძალაუფლების სხვა  სახეებს. ეს იყო უსიტყვო მორჩილება, სადაც არ მოქმედებდა არანაირი ფიზიკური ძალდატანება. ეს იყო უბრალოდ მორალის კარნახი, რაც გულისხმობდა,  რომ ისტორიულად ქალები უნდა ექვემდებარებოდნენ მამაკაცებს და მათი ძირითადი მოვალეობა მხოლოდ ახლობლებზე ზრუნვაა. მილი აქტიური ინგლისელი ქალბატონების მხარდასაჭერად გამოვიდა და 1867 წელს პარლამენტში შეიტანა პეტიცია ქალებისთვის ხმის მიცემის უფლების დართვასთან დკავშირებით. არჩევნებში ხმის მიცემის უფლება ამერიკისა და დიდი ბრიტანეთის ქალთა მოძრაობის პირველი მოთხოვნა იყო ამიტომაც მოძრაობის პირველ ეტაპს ეწოდებოდა სუფრაჟიზმი suffrage (ხმის უფლება). გარდა ამისა იყო მოთხოვნები პროფესიულ განათლებასა და საკუთრების ფლობის უფლებასთან დაკავშირებითაც.

1848 წელს ნიუ იორკის შტატში, სენეკა ფოლზში, ჩატარდა ისტორიაში პირველი კონფერენცია, რომელიც ქალთა უფლებებს ეხებოდა. მას 200 ქალი და 40 მამაკაცი ესწრებოდა.  დიდი ბჭობის შემდეგ მიიღეს „გრძნობათა დეკლარაცია“, სადაც სუფრაჟიზმის ძირითადი თეზისები ჩაწიერა. მანიფესტის ავტორი იყო ელისაბედ სტენტონი, რომელიც ხაზს უსვამდა დეკლარაციის მჭიდრო კავშირს ამერიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაციასთან, რაც თავის მხრივ ადამიანების თანასწორობასა და თანაბარუფლებიანობას ქადაგებდა. მანიფესტი გულისხმობდა, რომ ქალს ნება უნდა დართვოდა მონაწილეობა მიეღო პოლიტიკურსა და სზოგადოებრივ ცხოვრებაში, მიეღო განათლება, ჰქონოდა განქორწინების და ასეთ შემთხვევაში ბავშვზე აპეკუნობის უფლება, საკუთრების ფლობის უფლება.

მეოცე საუკუნის დასაწყისიდან აშშ-სა და ევროპის  მასშტაბით იქმნებოდა სუფრაჟისტთა კავშირები იმართებოდა მანიფესტაციები, გამოსვლები, ქვეყნდებოდა პეტიციები. ქალები არსებული პოლიტიკის შეცვლასა და მნიშვნელოვან რეფორმებს ითხოვდნენ. ამ კავშირებში მონაწილოებას ძირითადად საშუალო კლასის წარმომადგენელი ქალები იღებდნენ.

1870 იან წლებში უნივერსიტეტბმა პოირველად გაუღეს კარი ქალბატონებს. თუმცა სუფრაჟისტთა მთავარი მოთხოვნა მხოლოდ 1920 იქნა რეალიზებული. როდესაც აშშ -ს კონსტიტუციაში შეიტანეს დამატება ქალებისთვის ხმის მიცემის უფლების თაობაზე. ინგლისში ეს უფლება ნაწილობრივ 1918 წელს, ხოლო სრულად 1928 წელს მოიპოვეს. პირველი ქვეყანა, სადაც 1893 წელს  ქალბატონებს რეალურად მიეცათ ხმის უფლება ახალი ზელანდია იყო. საფრანგეთში ეს უფლება მხოლოდ 1946 წელს მოიპოვეს, შვეიცარიაში ეს საკითხი 70-იან წლებამდე გადაუჭრელი იყო. მეოცე საუკუნის ოციანი წლებიდან ევროპისა და აშშ-ს ფემინისტური მოძრობის პირველი ტალღა ნელ-ნელა პასიური გახდა. მოძრაობის მთავარი მიზნები მიღწეული იყო.

სპარტანული აღზრდის მეთოდები

ახალგაზრდა თაობის აღზრდას სპარტაში სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა ჰქონდა (ძვ.წ. IV საუკუნე).

სპარტის განათლების სისტემა ეფუძნებოდა მოქალაქე მეომრის აღზრდას. ყურადღება ექცეოდა ჯარისკაცის ფიზიკურ განვითარებას. მასში მორალური თვისებების – ერთგულების, ამტანობის და გამძლეობის განვითარებას.
აგოგე – ნიშნავს „წაყვანა“-ს ეს იყო საბრძოლო აღზრდის სისტემა სპარტაში (ძვ. წ VIII-IV ს) და სავალდებულო იყო მხოლოდ სპარტის სრულუფლებიანი მოქალაქეებისათვის. დანარჩენი სხვა კლასების წარმომდგენელ ახალგაზრდა ბიჭებს სისტემა შანსს აძლევდა მიეღო მოქალაქეობა.

ვერცერთი ისტორიკოსი კანონმდებელ ლიკურგეს ქვეყნის მეომრების შესახებ ვერ იტყოდა, რომ სპარტელებმა ერთხელ მაინც შეაქციეს ზურგი მტერს.

პლუტარქეს მიხედვით აღზრდის პროცესი იწყება ბავშვის დაბადებისთანავე, და არ არის დამოკიდებული მამის ნებაზე, – მამას ბავშვი „მიჰყავს „ლესხაში“ (Λέσχη), – ეს იყო ადგილი სადაც ისხდნენ უხუცესი ფილები და ამოწმებდნენ ახალშობილს. თუკი ბავშვი ძლიერი და ჯანმრთელი იყო, ოჯახს უბრუნებდნენ გამოსაკვებად.  თუკი ჩვილი სუსტი და მახინჯი აღმოჩნდებოდა მას აპოკსეტში ყრიდნენ (უფსკრული ტაიგეტის მახლობლად).

რჩცეულ ბავშვებს ჩვილობიდან სხვადასხვა გამოცდებს უტარებდნენ. საწოლი, რომელშიც ბავშვი იწვა ძალზედ უხეში და მაგარი იყო. 7 წლის ასაკში სპარტელ ბიჭუნას სპეციალურ საბრძოლო ბანაკში აგზავნიდნენ. აქ ისინი სწავლობდნენ, თუ როგორ გადაერჩინათ თავი. ის ვინც ამ გამოცდას ვერ უძლებდა – კვდებოდა.

ბიჭებს ჩალის საგებებზე ეძინათ, ხოლო ტანსაცმლის ტარების უფლებას 12 წლის ასაკიდან აძლევდნენ. ზოგიერთი ბავშვი თავის საგებზე ჭინჭარს აფენდა, რადგან ჭინჭრით დასუსხული სხეული უფრო თბებოდა. ბავშვები დაკავებულნი იყვნენ რთული ფიზიკური ვარჯიშით, სწავლობდნენ ხმლისა და შუბის ფლობის ხელოვნებას. კვებაზე მათ  თვითონ უნდა ეზრუნათ – ზოგჯერ ქურდობის, ძარცვის და საჭიროების შემთხვევაში მკვლელობის გზითაც.

სხეულის წვრთნა ასაკის შესაფერისი სირთულის ხარისხის მიხედვით ხდებოდა. ცნობილია, რომ ვარჯიშებიდან ამოღებული იყო მუშტებით ჩხუბი, ვინაიდან ეს საქმე სპორტსმენებისთვის იყო დათმობილი. სირბილი, ხტომა, ბრძოლის ხელოვნება, დისკის სროლა ჩვეულებრივი ყოველდღიური სავარჯიშოები იყო. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამას ემატებოდა ცეკვის რამოდენიმე სახეობა, ე. წ. პირიკული ცეკვები.

17 წლიდან, როდესაც ახალგაზრდა სპარტელი სახლში ბრუნდებოდა , მას უკანასკნელი გამოცდა ელოდა – ის უნდა მოხვედრილიყო არტემიდეს ტაძარში, რომელიც მაღალ მთაზე მდებარეობდა. ახალგაზრდა სპარტანელს „მსხვერპლი უნდა გაეღო“. ტაძრის ქურუმები ყმაწვილს  დიდი სამსხვერპლო თასის ზევით აბავდნენ და როზგავდნენ სველი როზგებით  სისხლის პირველი წვეთის გამოსვლამდე. ასე გრძელდებოდა მანამ, სანამ ბიჭი არ გამოსცემდა ხმას, მაგრამ თუკი ახალგაზრდა დაიკვნესებდა, მას უფრო ძლიერად ურტყამდნენ, მანამ სანამ არ დადუმდებოდა. ეს შეიძლება გაგრძელებულიყო გონების დაკარგვამდე, ან სიკვდილამდეც კი. ასე იცხრილებოდნენ სპარტაში სუსტები.

საბრძოლო ხელოვნების გარდა ახალგაზრდა სპარტანელს ასწავლიდნენ წერას, კითხვას და სიმღერას. სპარტანელები ძალიან მოკლედ და გასაგებად საუბრობდნენ.  სპარტელების ლაკონურობის საუკეთესო მაგალითია მათი პასუხი მაკედონიის მეფე ფილიპე მეორის მიმართვაზე: „გირჩევთ დაუყონებლივ ჩამბარდეთ, თუ ჩემი არმია თქვენს მიწაზე დაადგამს ფეხს, ჩვენ გავანდგურებთ თქვენს ბაღებს, დავიმონებთ თქვენს ხალხს და გავანადგურებთ ქალაქს. ამ მიმართვას სპარტელებმა მოკლედ ერთი სიტყვით უპასუხეს: „თუ“.

სპარტანელები იყვნენ პირველები საბრძოლო ისტორიაში, რომლებმაც  საბრძოლო მიზნით გამოიყენეს მუსიკა და სიმღერა. ეს კეთდებოდა რიტმული ნაბიჯისა და სწორი წყობრისათვის.

როდესაც სპარსეთის მეფემ ქსერქსემ სპარსელებს ფარებისა და იარაღის ჩაბარება მოსთხოვა, სპარტელებმა ასე უპასუხეს – „მოდი და წაიღე“. „ჩვენი ისრები და შუბები მზეს დაგიბნელებენ“ – დაემუქრნენ სპარსელები. „მაშინ ჩვენ ჩრდილში ვიბრძოლებთ“ – უპასუხეს სპარტანელებმა.

სპარტა ანტიკური სამყაროს ყველაზე ძლიერი და მეომარი ქვეყანა იყო. მათი ცხოვრების წესი იყო არა სიმხდალეს! არა შიშს! არა კაპიტულაციას! არსებობს მხოლოდ ღირსება და დიდება!