ისააკ ბაბელი (1894 – 1940)

– ჩემი აზრით მწერალს სამუშაო მაგიდაზე უნდა ეწყოს დაახლოებით 20-30 შედევრი ნაწარმოები.
– მაინც რომლები? წამოიყვირეს ახალგაზრდა მწერლებმა.
– ოო! აი ამისათვის კი, ათასობით შედევრი უნდა წაიკითხოთ …

ისააკ ბაბელი 

ისააკ ემანუილის ძე ბაბელი ოდესაში, 1894 წლის 1 ივლისს ვაჭარ-ებრაელთა ოჯახში დაიბადა. ავტობიოგრაფიაში (1924) ბაბელი წერდა:  „მამაჩემის დაჟინებით 16 წლამდე ვსწავლობდი ებრაულ ენას, ბიბლიას, თალმუდს. სახლში ბავშვობის პერიოდი არც ისე იოლი მქონდა. წარმოიდგინეთ მაძალებდნენ დილიდან საღამომდე მემეცადინა მრავალ სხვადასხვა მეცნიერებებში. სკოლაში თუ მოვახერხებდი ცოტა ამოსუნთქვას“. ოდესის კომერციულ სასწავლებელში, სადაც მომავალი მწერალი სწავლობდა. პროგრამა ძალიან დატვირთული იყო. ისწავლებოდა ქიმია, პოლიტეკონომია, სამართლმცოდნეობა, ბუღალტერია, საქონელმცოდნეობა, სამი უცხო ენა და სხვა. „დასვენებაზე“ საუბრისას ბაბელი თავისუფლების გრძნობას გულისხმობდა. მწერლის მოგონებებით, შესვენებებზე ან გაკვეთილების შემდეგ მოსწავლეები მიდიოდნენ პორტში, ბერძნულ ყავახანაში, ან მოლდოვანკაზე, რათა მეგობრების სპეციალურ ღვინის სარდაფებში უბრალო, ბესარაბული ღვინო დაელიათ. ეს და სხვა მრავალი შთაბეჭდილებები შემდგომში საფუძვლად დაედო მწერლის პროზას, განსაკუთრებით კი ბაბელის „ოდესურ მოთხრობებს“.

ისააკ ბაბელმა წერა ადრეულ ასაკში დაიწყო. ორი წლის განმავლობაში ფლობერის და მოპასანის ზეგავლენით ფრანგულ ენაზე წერდა. ფრანგული ენის სტიქიამ მწერალს ლიტერატურული ენისა და სტილის შეგრძნება გაუმძაფრა. უკვე თავის პირველ მოთხრობებში ბაბელი მიისწრაფვის სტილისტური სინატიფისა და მაღალი ხარისხის მხატვრული გამოხატულებისაკენ. „მე ვიღებ ხოლმე მასალად, რაღაც უბრალოს, მაგალითად ანეკდოტს, ან რაიმე კურიოზულ ამბავს და ვაკეთებ ისეთ ისტორიას, რომ თვითონვე მიჭირს მოვწყდე ჩემსავე ნაწერს“… – იხსენებდა მწერალი.

ადრევე გამოიხატა მწერლის პროზის დამახასიათებელი თვისება, როგორც ენობრივი, ასევე საყოფაცხოვრებო გამოხატულების ნაირგვაროვანი ფენების შერწყმა და შეერთება. ადრეული შემოქმედებისთვის საყურადღებოა მოთხრობა „ჭუჭრუტანაში“, რომელშიც მთავარი პერსონაჟი ერთ-ერთი ბინის მფლობელი ქალისაგან 5 მანეთად ყიდულობს უფლებას, მეზობელ ბინაში, ჭუჭრუტანიდან თვალი ადევნოს მეძავების „მოღვაწეობას“.

კიევის კომერციული ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ, 1915 წელს ბაბელი პეტერბურგში ჩადის. მას შემდეგ, რაც კიევში და ოდესაში გამოქვეყნებული მოთხრობები შეუმჩნეველი დარჩა, ახალგაზრდა მწერალი დარწმუნდა, რომ მხოლოდ დედაქალაქს შეუძლია მოუტანოს აღიარება. თუმცა პეტერბურგელი რედაქტორები ურჩევდნენ ბაბელს უარი ეთქვა მწერლობაზე და ვაჭრობა დაეწყო. ასე გრძელდებოდა ერთი წელიწადი, სანამ მწერალი მაქსიმ გორკისთან არ მივიდა რედაქციაში. გორკის რედაქციაში დაიბეჭდა ბაბელის მოთხრობები: „ელია ისააკოვიჩი და მარგარიტა პროკოფევნა“,  „დედა, რიმა და ალა“. მოთხრობებმა დიდი ინტერესი გამოიწვია მკითხველებში, და სასამართლო ორგანოებში. აპირებდნენ ბაბელის პასუხისგებაში მიცემას პორნოგრაფიისთვის. სასამართლო გარჩევებისგან, რომელიც 1917 წლის მარტში იყო დანიშნული, მწერალი თებერვლის რევოლუციამ იხსნა.

ბაბელი საგანგებო კომისიაში, გაზეთ „წითელი კავალერისტის“ კორესპონდენტად მსახურობდა. იბრძოდა რუმინეთისა და ჩრდილოეთ პოლონეთის ფრონტზე. მოღვაწეობდა პეტროგრადის და თბილისის სხვადასხვა გაზეთებში რეპორტიორად.

მხატვრულ შემოქმედებას მწერალი 1923 წელს დაუბრუნდა: ჟურნალ „ლეფ-ში“, სადაც დაიბეჭდა მოთხრობები: „მარილი“, „წერილი“, „დოლგუშოვის სიკვდილი“, „მეფე“ და სხვები. ლიტერატურის კრიტიკოსი ალექსანდრ ვორონსკი წერდა: ბაბელი მკითხველს არა მარტო თავის არაჩვეულებრივი და მდიდარი ცხოვრებისეული მასალით იპყრობს, არამედ კულტურით, ჭკუით და მთხრობელის მტკიცე ტალანტით“.

მალე მწერლის მხატვრული პროზა გაფორმდა მოთხრობათა სამ ციკლში: „ცხენოსანთა არმია“, „ებრაული მოთხრობები“ და „ოდესური მოთხრობები“.

მოთხრობათა ციკლს „ცხენოსნების არმია“, საფუძვლად დაედო დღიურის ჩანაწერები. ბაბელის მიერ ბუდიონის არმიის შესახებ გადმოცემული ამბები განსხვავდებოდა ლამაზი ლეგენდისაგან, რომელსაც საბჭოთა პროპაგანდა თხზავდა. გაუმართლებული სისასტიკე, ცხოველური ინსტიქტები ჩრდილავდნენ იმ იმედს, რომელსაც მწერალი რევოლუციაში ხედავდა. წითელმა მეთაურებმა მწერალს წითელ არმიაზე ჩირქის მოცხება არ აპატიეს. დაიწყო მწერალზე შეურიგებელი დევნა, რომელსაც სიმეონ ბუდიონი ხელმძღვანელობდა. მაქსიმ გორკი ბაბელს იცავდა. გორკი წერდა, რომ ბაბელმა უკეთესად და უფრო რეალისტურად გადმოგვცა ბუდიონის არმიის მოღვაწეობა, ვიდრე გოგოლმა ზაპოროჟელების.

მცდელობა, რევოლუციაში რომანტიულობა, ადამიანური ვნებები ამოეცნო, მწერლისთვის უშედეგოდ დასრულდა. ბაბელს სულიერი მარტოობა და სიცარიელე დაეუფლა. „რატომ დამეუფლა ასეთი სულიერი კაეშანი? იმიტომ, რომ… არ ვიცი, ალბათ დიდ, სამუდამო პანაშვიდზე ვიმყოფებით“ – წერდა მწერალი თავის დღიურში. თითქოს თავისებური შველა მწერალმა „ოდესურ მოთხრობებზე“ მუშაობისას იპოვნა. ამ მოთხრობების უცნაური და ფანტასტიკური, ჰიპერბოლური სამყარო, ბაბელისეული ოდესა დასახლებული პერსონაჟებით, რომლებშიც მწერლის სიტყვებით არის: „სიფიცხე, მგზნებარება, სიმსუბუქე და ხან მომაჯადოვებული სევდა, ხან ცხოვრების მგზნებარე აღქმა. ასევე რეალური, ოდესური გმირების ისტორიები, განსაკუთრებით დანაშაულებრივი სამყაროს წარმომადგენლების ისტორიები, როგორებიც იყვნენ: მიშკა აიაპონჩიკი, სონია ოქროს ხელება და სხვები. განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს ოდესელი დამნაშავის ბენია კრიკის ისტორიები. მართალია ბენია კრიკი დამნაშავეა, მაგრამ არის რაინდი და სუსტთა, მაშვრალთა დამცველი და აპოლოგეტი. „ოდესელი რობინ ჰუდი“ ასე უწოდებდა მას მწერალი. მწერლის მოთხრობების სტილისტიკა ლაკონურობით გამოირჩევა, მაგრამ ამავე დროს სავსეა მეტაფორებითა და ხატოვნებით. ბაბელი ამბობდა: „მე მზად ვარ დავწერო მოთხრობა თეთრეულის რეცხვაზე და ეს მოთხრობა, იულიუს კეისრის პროზაზე არანაკლებ საინტერესო იქნება“.

საბჭოთა რეჟიმისგან თავის დაცვის მიზნით, 1937 წელს ბაბელმა დაწერა სტატია – სიცრუე: „ღალატი და სმერდიაკოვშინა“. სადაც ის პოზიტიურ კონტექსტში ეხმაურება „ხალხის მტრებზე“ განხორციელებულ პროცესს. ამის შემდეგ ის წერდა წერილებში: „ძალიან ცუდად ვარ; ცუდად ვარ, როგორც სულიერად, ასევე ფიზიკურად. როგორ შევხედოთ ვალებში ხალხს“.

„ოდესური მოთხრობების“ ტრაგედიამ განსახიერება ჰპოვა ნოველაში – „ფროიმ გრაჩი“. მთავარი პერსონაჟი ცდილობს დადოს „ღირსების ხელშეკრულება“ საბჭოთა მთავრობასთან და იღუპება ჩეკისტების ხელით. მოთხრობაში აშკარად ჩანს ნეგატიური დამოკიდებულება ბოლშევიკებისადმი. სიცოცხლის ბოლო წლებში მწერალი მოთხრობებში მიუბრუნდა შემოქმედებით თემებს. ბაბელი შემოქმედებით ცხოვრებას აღიქვამდა, როგორც საუკეთესო პროცესს, რაც კი შეიძლება ადამიანმა აკეთოს. სწორედ ამ თემას ეკუთვნის მისი ერთ-ერთი ბოლო მოთხრობა – იგავი შემოქმედების ჯადოსნურ ძალაზე: „დი გრასსო“.

1939 წლის მაისის ბოლოს, პერედელკინოში, აგარაკზე ისააკ ბაბელი დააპატიმრეს. მწერალი ბრალდებული იყო ანტი საბჭოთა ქმედებაში და ტერორისტული აქტების მოწყობის მომზადებაში. წამების ქვეშ ბაბელმა მრავალი ცრუ ჩვენება მისცა, მაგრამ უმაღლესი სასამართლოს სამხედრო კოლეგიის ბოლოს ხდომაზე მწერალმა ყველა წინა ჩვენება უარყო. 1940 წლის 27 იანვარს ისააკ ბაბელი დახვრიტეს. სხეული კი დონის მონასტრის კრემატორიუმში დაწვეს.

მწერლის ლიტერატურული მემკვიდრეობა 80-მდე მოთხრობას, ორ პიესას: „დაისი“ და „მარია“, ხუთ კინოსცენარს და რამდენიმე სტატიას ითვლის.

ნიკოლოზ გუმილიოვი (1886 – 1921)

იმპერატორი არწივის პროფილით,
ხუჭუჭა, შავი წვერით,
ო, იქნებოდი შენ დამპყრობელი,
რომ არ გეცხოვრა შენი ცხოვრებით! …
ნაწყვეტი ლექსიდან – „კარაკალა“

რუსი პოეტი ნიკოლოზ გუმილიოვი 1886 წელს, ქალაქ კრონშტადტში, საზღვაო ექიმის ოჯახში დაიბადა. ბავშვობა პეტერბურგში, ყრმობა – ქალაქ თბილისში გაატარა, ადრეულ ახალგაზრდობაში კი ისევ პეტერბურგში დაბრუნდა. გუმილიოვმა ადრეული  ასაკიდანვე სულიერად შეისრუტა იმპერიული სიძლიერის და სამხედრო სიმამაცის – სამხრეთ ეგზოტიკასთან ნაზავი შთაბეჭდილებები, რომლებმაც განაპირობა პოეტის გემოვნება და პოეტური ხელწერა. პოეტის ასეთი სულისკვეთება კარგად გამოჩნდა მის  პირველ კრებულში: „კონკვისტადორების გზა“ (1905). გუმილიოვი გიმნაზიაში სწავლისას არ გამოირჩეოდა განსაკუთრებული სიბეჯითით. დაგვიანებით დაამთავრა გიმნაზია. 1906 წელს პოეტი პარიზში გაემგზავრა, სადაც ორი წელიწადი დაჰყო. საფრანგეთში გუმილიოვს ურთიერთობა ჰქონდა ფრანგ პოეტებთან და მხატვრებთან. 1908 წელს პოეტი ბრუნდება რესეთში, როგორც უკვე ფორმულირებული პოეტი და კრიტიკოსი. საფრანგეთში პოეტი ისმენდა ლექციებს სორბონაში და საფუძვლიანად სწავლობდა ფრანგულ ლიტერატურას.

გუმილიოვის პირველ კრებულებში ნათლად ჩანს მისი გრძნობები ანა ახმატოვასადმი. ახმატოვა და გუმილიოვი 1910 წელს დაქორწინდნენ, მაგრამ მათი კავშირი მხოლოდ 3 წელი გაგრძელდა.

პოეტი ბევრს მოგზაურობდა აფრიკის კონტინენტზე. შავი კონტინენტის შთაბეჭდილებები ბევრ მის ნაწარმოებში ჩანს. დრამატულ ნაწარმოებში „დონ ჟუანი ეგვიპტეში“, პიესაში – „მარტორქაზე  ნადირობა“.

1910 წელს პოეტი მონაწილეობას იღებს ჟურნალ „აპოლონის“ დაარსებაში. ჟურნალში იგი 1917-მდე უძღვებოდა რუბრიკას – „წერილები რუსულ პოეზიაზე“. „მისი შენიშვნები, როგორც კრიტიკოსის ყოველთვის არსებითია, ის მოკლედ და თემატურად ძალზე რაციონალურად გვეუბნება თავის სათქმელს“. წერდა ვალერი ბრიუსოვი გუმილიოვზე, როგორც კრიტიკოსზე.

აკმეიზმის პერიოდი.

1911 წელს პოეტი ემიჯნება სიმბოლისტებს და ქმნის „პოეტების საამქროს“, სადაც გუმილიოვის გარდა, რომელიც ხელმძღვანელობდა „სინდიკატს“ შედიოდნენ ანა ახმატოვა, ოსიპ მანდელშტამი, მიხეილ ზენკევიჩი და სხვა პოეტი – აკმეისტები. პოეტის პირველ აკმეისტურ ნაწარმოებად ითვლება პოემა – „უძღები შვილი“, აგრეთვე კრებული „სხვისი ცა“.

ბრიუსოვის სიტყვებით, გუმილიოვის ლექსები იმით არის აღსანიშნავი, რომ საინტერესოა თუ როგორ საუბრობს პოეტი და არა ის თუ რას საუბრობს. ქადაგებდა რა სიმამაცეს და პირადი გამარჯვების კულტს, პირველი მსოფლიო ომის დასაწყისში იგი ვოლონტიერად ჩაირიცხა ულანის პოლკში. ომში გამოჩენილი სიმამაცისათვის დაჯილდოვდა წმინდა გიორგის ჯვრით. თანამებრძოლების მოგონებებით პოეტი თითქოს განგებ მიისწრაფვოდა ბრძოლების ცხელ წერტილებში. 1916 წელს პოეტმა მიაღწია იმას, რომ რუსული საექსპედიციო კორპუსი სალონიკის ფრონტზე გაეშვათ, მაგრამ იგი პარიზში შეჩერდა, სადაც ახლომეგობრობააკავშირებდა პოეტებთან, მათ შორის გიომ აპოლინერთან. 1918 წელს გუმილიოვი რუსეთში დაბრუნდა. კითხულობდა ლექციებს სხვადასხვა ინსტიტუტებში, თარგმნიდა ინგლისურ და ფრანგულ პოეზიას. გამოსცა რამდენიმე ლექსთა კრებული, მათ შორის საუკეთესო – „ცეცხლოვანი გოდოლი“.

ნიკოლოზ გუმილიოვი იყო მაგალითი, თუ როგორ ემსახურება ადამიანი თავის იდეალებს და ამისთვის მზადაა იბრძოლოს სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე. პოეტი მართლმადიდებლურად იყო მონათლული, ამას ის აშკარად და დაუფარავად ამბობდა ბოლშევიკების მმართველობის დროსაც კი. საბჭოთა მმართველობს გარიჟრაჟზე იგი რჩებოდა გამოუსწერებელ მონარქისტად მიუხედავად საფრთხისა, რომელიც „წითელი“ რეჟიმისგან მოდიოდა.

1921 წელს პოეტი დააპატიმრეს და დახვრიტეს განაჩენის სისრულეში მოყვანის ზუსტი თარიღი უცნობია. ოფიციალურ ვერდიქტში წერია: „ეწეოდა ანტისაბჭოთა საქმიანობას, ჰყავდა თანამზრახველები, რომელთა ვინაობასაც არ ასახელებს“.

დახვრეტის წინ, პოეტმა ბოლშევიკები, რომელთაც სმენოდათ გუმილიოვის სიმამაცის შესახებ საგონებელში ჩააგდო: „ასეთი სიმამაცე, ვაჟკაცობა დახვრეტის წინ?! ეს წარმოუდგენილია. ჰმ! უგნური პოეტი. რა უნდოდა კონტრევოლუციის რიგებში, ყოფილიყო ჩვენთან, ბოლშევიკებთან; ჩვენ სწორედ ასეთ მამაცებს და უშიშრებს ვეძებთ!“.

სულ მალე  პოეტის სიკვდილის შემდეგ, ქალაქ ბერლინში, გამოიცა  მისი საუკეთესო ლექსთა კრებული:  „ცეცხლოვანი გოდოლი“. სამშობლოში  კი მხოლოდ 60 წლის შემდეგ, ოფიციალურად მოიხსნა ცენზურა დიდი პოეტის შემოქმედებაზე.

იოსიფ ბროდსკი (1940 – 1996)

თანამედროვეობის გამოჩენილი რუსი პოეტი, ნობელის პრემიის ლაურეატი იოსიფ ბროდსკი 1940 წლის 24 მაისს ლენინგრადში დაიბადა. „არასაბჭოთა“ მოქალაქეს სახელი ბედის ირონიით იოსებ სტალინის საპატივცემულოდ დაარქვეს. ბავშვობაშივე ბროდსკის ცხოვრებაში უხვად იყო სიმბოლოები:  ყრმობა იმ სახლში გაატარა, სადაც რევოლუციამდე ბორისს ლუცკი და ზინაიდა გიპიუსი ცხოვრობდნენ.  დადიოდა სკოლაში, რომელშიც ოდესღაც ალფრედ ნობელი სწავლობდა (1986 წელს ბროდსკიმ ნობელის პრემია მიიღო ლიტერატურაში).

სიყრმიდანვე დამოუკიდებლობისკენ ისწრაფვოდა. სკოლის დამთავრებამდე სამხედრო ქარხანაში მღარავად დაიწყო მუშაობა. ქირურგობის სურვილმა ციხის ჰოსპიტლის პროზექტორის ასისტენტად, მორგში დააწყებინა მუშაობა. მის შემდეგ რამდენიმე ათეული პროფესია გამოიცვალა: ტექნიკოს-გეოფიზიკოსი, სანიტარი, ცეცხლფარეში, ფოტოგრაფი და სხვა. ეძებდა სამუშაოს, რომელსაც შემოქმედებას შეუთავსებდა. ლექსების წერის მიზეზი ბორის სლუცკის კრებულით გამოწვეული შთაგონება გახდა. ბროდსკის პირველი ლექსი 1957 წელს გამოქვეყნდა. პოეტი მაშინ მხოლოდ 17 წლის იყო.

1950-1960 წლებში ბროდსკი ინტენსიურად სწავლობდა უცხოენებს, პოლონურს და ინგლისურს. ესწრებოდა ლექციებს ფილოლოგიის ფაკულტეტებზე. 1959 წელს, ევგენი ბარატინსკის ლექსების კრებულის აღმოჩენამ, პოეტობის სურვილი საბოლოოდ განუმტკიცა: „ბარატინსკის ლექსები რომ წავიკითხე, მივხვდი, რა უნდა მეკეთებინა“.

იოსიფ ბროდსკი საკუთარ თავს XIX საუკუნის რუს პოეტებთან აიგივებდა. თავის ბედს ლერმონტოვის და პუშკინის ცხოვრებას უკავშირებდა. თუმცა, პოეტის სახასიათო თვისებებმა თავი აქაც იჩინა: ამ პოეტების ჩრდილში რომ არ მოქცეულიყო და მათი ეპიგონი არ გამხდარიყო, უპირატესობას დემონსტრაციულად ბარატინსკისა და ბატიუშკოვის პოეზიას ანიჭებდა.

ბროდსკის პოეზიაშ იუხვად იყო როგორც კლასიკური, ტრადიციული რუსული პოეზიისთვის დამახასიათებელი ლირიკა, ისე მეტაფიზიკური და მოდერნისტული მეტაფოკი, რაც ჯორჯ ელიოტის შემოქმედებისთვისაც იყო დამახასიათებელი.

1963 წელს გამძაფრდა საბჭოთა მთავრობის დამოკიდებულება ბროდსკისადმი. 1964 წლის 13 თებერვალს, საღამოს, მოულოდნელად ქუჩაში დააპატიმრეს. პირველი, დახურული სასამართლო განხილვის შემდეგ პოეტი ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მოათავსეს. პოეტზე ზემოქმედებდნენ სხვადასხვა დამამცირებელი ექსპერიმენტებით, მაგრამ ფსიქიურად ჯანმრთელად იქნა მიჩნეული.

მეორე, ღია სასამართლო, (ძერჟინსკის სახელობის სახალხო სასამართლო – იოსებ ბროდსკის საქმეზე, რომელიც ბრალდებულია „მუქთაორობაში“) ჩატარდა 1964 წლის 13 მარტს. სასამართლოს ვერდიქტი: „5 წლით გადასახლება და იძულებითი, ფიზიკური სამუშაოები“.

გადასახლება პოეტმა გაატარა არხანგელსკის ოლქში, სოფელ ნორინსკში. წლების შემდეგ ბროდსკი იხსენებდა: „იცით, ეს წლები ჩემს სასარგებლოდ გამოვიყენე. მართალია დღისით ვმუშაობდი, მაგრამ სოფელში არ არის რთული შესასრულებელი სამუშაოები, ეს ხომ ქარხანა არ არის?! საღამოობით კი საერთოდ უამრავი თავისუფალი დრომ ქონდა, რათა მეკითხა და მეწერა“.

სწორედ გადასახლების პერიოდში ბევრი ცნობილი ლექსი იქნა დაწერილი: „ერთ პოეტ ქალს“, „ორი საათი რეზერვუარში“, „ახალი სტანსები-აგვისტოს“, „ჩრდილოეთის ფოსტა“, „დავეხეტები მეჩხერ ტყეში“, „ორფეოსი და არტემიდა“, „ბატი თხრილში, როგორც სტერეომილი“, „ტყეში დაკარგულ სოფელში“, „მწუხარებითა და სინაზით“ და სხვები.

1965 წელს, მსოფლიო საზოგადოების ზეწოლის გამო, სსრკ-ს უმაღლესმა სასამართლომ შეუმცირა პოეტს გადასახლების ვადა. იმავე წლის სექტემბერში იოსებ ბროდსკი გადასახლებიდან გაანთავისუფლეს.

გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ ბროდსკის დევნა ფარულად თუ აშკარად მაინც გაგრძელდა. სპეცდანიშნულების ორგანოები ყველა ძალას ხმარობდნენ, რათა შეურიგებელი და უკომპრომისო ხელოვანი საბოლოოდ გაეტეხათ. ბროდსკის სხვა გზა აღარ ჰქონდა, მას საბჭოთა კავშირი უნდა დაეტოვებინა. 1972 წელს პოეტმა დატოვა პეტერბურგი და მთლიანად სამშობლოც, როგორც აღმოჩნდა, სამუდამოდ.

1972 წელს იოსიფ ბროდსკიმ საბჭოთა კავშირი დატოვა და საცხოვრებლად შეერთებულ შტატებში გადავიდა. სადაც, სიცოცხლის ბოლომდე სხვადასხა უნივერსიტეტებში რუსულ ლიტერატურას ასწავლიდა.

საბჭოთა რეჟიმმა პოეტს თვითნებობა არ აპატია და როდესაც მას დედა გარდაეცვალა, სამშობლოში დაბრუნებაზე უარი უთხრეს.

ამერიკაში ბროდსკი ინგლისურ ენაზე ძირითადად ესეისტიკაში მოღვაწეობდა. ბროდსკი ამბობდა: „მე ვარ ინგლისურენოვანი ესეისტი, ამერიკის შეერთებული შტატების მოაქალაქე და რუსი პოეტი“.

1987 წელს გამოქვეყნდა ლექსების კრებული – „ურანია“. ამავე წელს პოეტს „ყოვლისმომცველი შემოქმედებისთვის, რომელიც აზრების სიმამაცით და პოეტური ინტენსივობით არის განმსჭვალული“, ნობელის პრემია მიენიჭა.

1990 წელს საზოგადოებამ ბროდსკის რამდენიმე ახალი კრებული იხილა: „კაპადოკია“, „ატლანტიდის მიდამოებში“ და „გვიმრების შენიშვნები“.

პოეზიასა და ესეისტიკასთან ერთად ცალკე აღნიშვნის ღირსია ბროდსკის მთარგმნელობითი მოღვაწეობა. ბროდსკი იყო ჯონ დონის, ენდრიუ მარველის, ევრიპიდეს, ჩესლავ მილოშის, ტომ სტოპარდისა და რენდან ბიენის პიესების მთარგმნელი.

ცნობილი ამერიკელი კრიტიკოსი სუზან ზონტაგი ამბობდა: „დარწმუნებული ვარ, რომ ბროდსკი თავის ემიგრაციას განიხილავს როგორც შესაძლებლობას იყოს არა მარტო რუსი, არამედ მსოფლიო პოეტი“.

1995 წელს, იოსიფ ბროდსკის სანკტ-პეტერბურგის საპატიო მოქალაქის წოდება მიენიჭა. სურვილის მიუხედავად, ჯანმრთელობის პრობლემების გამო მან სამშობლოში დაბრუნება ვერ მოახერხა. „ჩემი ცხოვრების საუკეთესო ნაწილი – ჩემი ლექსები ისედაც მანდ არის“ – წერდა პოეტი.

1996 წლის 27 იანვარს იოსიფ ბროდსკი გულის შეტევით გარდაიცვალა. 1997 წელს მისი ცხედარი ნიუ-იორკიდან ვენეციაში გადაასვენეს. იოსიფ ბროდსკი ვენეციაში, სან-მიკელეს სასაფლაოზე არის დაკრძალული.