იოსიფ ბროდსკი (1940 – 1996)

თანამედროვეობის გამოჩენილი რუსი პოეტი, ნობელის პრემიის ლაურეატი იოსიფ ბროდსკი 1940 წლის 24 მაისს ლენინგრადში დაიბადა. „არასაბჭოთა“ მოქალაქეს სახელი ბედის ირონიით იოსებ სტალინის საპატივცემულოდ დაარქვეს. ბავშვობაშივე ბროდსკის ცხოვრებაში უხვად იყო სიმბოლოები:  ყრმობა იმ სახლში გაატარა, სადაც რევოლუციამდე ბორისს ლუცკი და ზინაიდა გიპიუსი ცხოვრობდნენ.  დადიოდა სკოლაში, რომელშიც ოდესღაც ალფრედ ნობელი სწავლობდა (1986 წელს ბროდსკიმ ნობელის პრემია მიიღო ლიტერატურაში).

სიყრმიდანვე დამოუკიდებლობისკენ ისწრაფვოდა. სკოლის დამთავრებამდე სამხედრო ქარხანაში მღარავად დაიწყო მუშაობა. ქირურგობის სურვილმა ციხის ჰოსპიტლის პროზექტორის ასისტენტად, მორგში დააწყებინა მუშაობა. მის შემდეგ რამდენიმე ათეული პროფესია გამოიცვალა: ტექნიკოს-გეოფიზიკოსი, სანიტარი, ცეცხლფარეში, ფოტოგრაფი და სხვა. ეძებდა სამუშაოს, რომელსაც შემოქმედებას შეუთავსებდა. ლექსების წერის მიზეზი ბორის სლუცკის კრებულით გამოწვეული შთაგონება გახდა. ბროდსკის პირველი ლექსი 1957 წელს გამოქვეყნდა. პოეტი მაშინ მხოლოდ 17 წლის იყო.

1950-1960 წლებში ბროდსკი ინტენსიურად სწავლობდა უცხოენებს, პოლონურს და ინგლისურს. ესწრებოდა ლექციებს ფილოლოგიის ფაკულტეტებზე. 1959 წელს, ევგენი ბარატინსკის ლექსების კრებულის აღმოჩენამ, პოეტობის სურვილი საბოლოოდ განუმტკიცა: „ბარატინსკის ლექსები რომ წავიკითხე, მივხვდი, რა უნდა მეკეთებინა“.

იოსიფ ბროდსკი საკუთარ თავს XIX საუკუნის რუს პოეტებთან აიგივებდა. თავის ბედს ლერმონტოვის და პუშკინის ცხოვრებას უკავშირებდა. თუმცა, პოეტის სახასიათო თვისებებმა თავი აქაც იჩინა: ამ პოეტების ჩრდილში რომ არ მოქცეულიყო და მათი ეპიგონი არ გამხდარიყო, უპირატესობას დემონსტრაციულად ბარატინსკისა და ბატიუშკოვის პოეზიას ანიჭებდა.

ბროდსკის პოეზიაშ იუხვად იყო როგორც კლასიკური, ტრადიციული რუსული პოეზიისთვის დამახასიათებელი ლირიკა, ისე მეტაფიზიკური და მოდერნისტული მეტაფოკი, რაც ჯორჯ ელიოტის შემოქმედებისთვისაც იყო დამახასიათებელი.

1963 წელს გამძაფრდა საბჭოთა მთავრობის დამოკიდებულება ბროდსკისადმი. 1964 წლის 13 თებერვალს, საღამოს, მოულოდნელად ქუჩაში დააპატიმრეს. პირველი, დახურული სასამართლო განხილვის შემდეგ პოეტი ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მოათავსეს. პოეტზე ზემოქმედებდნენ სხვადასხვა დამამცირებელი ექსპერიმენტებით, მაგრამ ფსიქიურად ჯანმრთელად იქნა მიჩნეული.

მეორე, ღია სასამართლო, (ძერჟინსკის სახელობის სახალხო სასამართლო – იოსებ ბროდსკის საქმეზე, რომელიც ბრალდებულია „მუქთაორობაში“) ჩატარდა 1964 წლის 13 მარტს. სასამართლოს ვერდიქტი: „5 წლით გადასახლება და იძულებითი, ფიზიკური სამუშაოები“.

გადასახლება პოეტმა გაატარა არხანგელსკის ოლქში, სოფელ ნორინსკში. წლების შემდეგ ბროდსკი იხსენებდა: „იცით, ეს წლები ჩემს სასარგებლოდ გამოვიყენე. მართალია დღისით ვმუშაობდი, მაგრამ სოფელში არ არის რთული შესასრულებელი სამუშაოები, ეს ხომ ქარხანა არ არის?! საღამოობით კი საერთოდ უამრავი თავისუფალი დრომ ქონდა, რათა მეკითხა და მეწერა“.

სწორედ გადასახლების პერიოდში ბევრი ცნობილი ლექსი იქნა დაწერილი: „ერთ პოეტ ქალს“, „ორი საათი რეზერვუარში“, „ახალი სტანსები-აგვისტოს“, „ჩრდილოეთის ფოსტა“, „დავეხეტები მეჩხერ ტყეში“, „ორფეოსი და არტემიდა“, „ბატი თხრილში, როგორც სტერეომილი“, „ტყეში დაკარგულ სოფელში“, „მწუხარებითა და სინაზით“ და სხვები.

1965 წელს, მსოფლიო საზოგადოების ზეწოლის გამო, სსრკ-ს უმაღლესმა სასამართლომ შეუმცირა პოეტს გადასახლების ვადა. იმავე წლის სექტემბერში იოსებ ბროდსკი გადასახლებიდან გაანთავისუფლეს.

გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ ბროდსკის დევნა ფარულად თუ აშკარად მაინც გაგრძელდა. სპეცდანიშნულების ორგანოები ყველა ძალას ხმარობდნენ, რათა შეურიგებელი და უკომპრომისო ხელოვანი საბოლოოდ გაეტეხათ. ბროდსკის სხვა გზა აღარ ჰქონდა, მას საბჭოთა კავშირი უნდა დაეტოვებინა. 1972 წელს პოეტმა დატოვა პეტერბურგი და მთლიანად სამშობლოც, როგორც აღმოჩნდა, სამუდამოდ.

1972 წელს იოსიფ ბროდსკიმ საბჭოთა კავშირი დატოვა და საცხოვრებლად შეერთებულ შტატებში გადავიდა. სადაც, სიცოცხლის ბოლომდე სხვადასხა უნივერსიტეტებში რუსულ ლიტერატურას ასწავლიდა.

საბჭოთა რეჟიმმა პოეტს თვითნებობა არ აპატია და როდესაც მას დედა გარდაეცვალა, სამშობლოში დაბრუნებაზე უარი უთხრეს.

ამერიკაში ბროდსკი ინგლისურ ენაზე ძირითადად ესეისტიკაში მოღვაწეობდა. ბროდსკი ამბობდა: „მე ვარ ინგლისურენოვანი ესეისტი, ამერიკის შეერთებული შტატების მოაქალაქე და რუსი პოეტი“.

1987 წელს გამოქვეყნდა ლექსების კრებული – „ურანია“. ამავე წელს პოეტს „ყოვლისმომცველი შემოქმედებისთვის, რომელიც აზრების სიმამაცით და პოეტური ინტენსივობით არის განმსჭვალული“, ნობელის პრემია მიენიჭა.

1990 წელს საზოგადოებამ ბროდსკის რამდენიმე ახალი კრებული იხილა: „კაპადოკია“, „ატლანტიდის მიდამოებში“ და „გვიმრების შენიშვნები“.

პოეზიასა და ესეისტიკასთან ერთად ცალკე აღნიშვნის ღირსია ბროდსკის მთარგმნელობითი მოღვაწეობა. ბროდსკი იყო ჯონ დონის, ენდრიუ მარველის, ევრიპიდეს, ჩესლავ მილოშის, ტომ სტოპარდისა და რენდან ბიენის პიესების მთარგმნელი.

ცნობილი ამერიკელი კრიტიკოსი სუზან ზონტაგი ამბობდა: „დარწმუნებული ვარ, რომ ბროდსკი თავის ემიგრაციას განიხილავს როგორც შესაძლებლობას იყოს არა მარტო რუსი, არამედ მსოფლიო პოეტი“.

1995 წელს, იოსიფ ბროდსკის სანკტ-პეტერბურგის საპატიო მოქალაქის წოდება მიენიჭა. სურვილის მიუხედავად, ჯანმრთელობის პრობლემების გამო მან სამშობლოში დაბრუნება ვერ მოახერხა. „ჩემი ცხოვრების საუკეთესო ნაწილი – ჩემი ლექსები ისედაც მანდ არის“ – წერდა პოეტი.

1996 წლის 27 იანვარს იოსიფ ბროდსკი გულის შეტევით გარდაიცვალა. 1997 წელს მისი ცხედარი ნიუ-იორკიდან ვენეციაში გადაასვენეს. იოსიფ ბროდსკი ვენეციაში, სან-მიკელეს სასაფლაოზე არის დაკრძალული.