ჰანა არენდტი

ჰანა არენდტი გერმანიის ქალაქ ჰანოვერში 1906 წლის 14 ოქტომბერს დაიბადა. ადრეული ასაკიდან ძალინ დიდ ინტერესს იჩენდა კითხვის მიმართ, დაინტერესებული იყო კანტის ფილოსოფიითა და გოეთეს შემოქმედებით. შესაძლოა კიერკეგორის ფილოსოფიით გატაცებამ გამოიწვია თეოლოგიაზე არჩევანის გაკეთება. სწავლა არენდტმა მარბურგის უნივესრიტეტში განაგრძო, სადაც ასწავლიდა მარტინ ჰაიდეგერი, რომელიც იმ დროისთვის ეგზისტენციურ ფილოსოფიაზე მუშაობდა. მარბურგში სწავლის წლებიდან დაიწყო არნედნტისა და ჰაიდეგერის ხანგრძლივი ურთიოერთობა. ჰაიდეგერის ფენომენოლოგიურმა მეთოდმა მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია არენდტის შრომაზე. მან ჰუსერლთან ერთად დაიწყო ამ მეთოდის შესწავლა და ჰაიდელბერგის უნივესტიტეტის სტუდენტი გახდა, აქვე სწაველობდა კარლ იასპერსი, რომლის ხელმძღვანელობითაც მან დისერტაცია დაწერა წმინდა ავგუსტინეს სიყვარულის კონცეფციასთან დაკავშირებით. არენდტის პოლიტიკური აზროვნების უნიკალური მიდგომა მისი განათლებიდან და ფენომენოლოგიურ მეთოდიდან წარმოიშვა. სხვა ტიპიური პოლიტიკური ნაშრომებისგან განსხვვაბეით, რომლებიც უმეტესწილად ემპირიული მონცემების ან ზოგადი პოლიტიკური კონცეფციების ანალიზით იწყებოდა არენდტი დასაწყისშიო პრიორიტეტს ანიჭებდა ადამიანის ცხოვრებას თავისი ფაქტორბივი ბუნებით, იყენებდა ფენომენოლოგიურ მეთოდს, რომლის თანამხად, საგნები თავის თავს უბრუნდებიან. არენდტი ცდილობდა გამოევლინა პოლიტიკური გამოცდილების ფუნდამენტური სტრუქტურები, ან პოლიტიკური არსებობა თავისი, სხვებისგან დამოუკიდებელი. კონკრეტული არსის გათვალისწინებით, 1929 წელს არენდტი გიუნტერ შტერნზე დაქორწმინდა. გერმანიაში ანტისემიტიზმის გამძაფრების ხანა იყო და არნედტმა დაიწყო იმ პროექტის განხორცილება, რომელიც მას გერმანულ ნაციონალიზმსა და უმცირესობას შორის კონფლიქტის გააზრებაში დაეხმარებოდა. წიგნი – ებრაელი ქალის ცხოვრება აღწერდა ებრაული სალონის მეპატრონეს ბიოგრაფიას, რომელმაც ადრეულ 1800 წელს ქრისტიანობა მიიღო. 1958 წლამდე წიგნი გამოუქვეყნებელი რჩებოდა. 1933 წელს, ნაციონალური სოციალიზმის ზრადსთან ერთად არენდტი პოლიტიკურად გააქტიურდა. გერმანულ სიონისტურ ორგანიზასიათან ერთად, მან ხელი შეუწყო ნაციზმის მსვერპლთა შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნებას რის გამო გესტაპომ დააკავა. მაგრამ არენდტმა გესტაპოს თავი დააღწია და პარიზში გაიქცა. პარიზში ჰანამ განაგრძო პოლიტიკური მოღვაწეობა, რაც ებრაელი ბავშვების გერმნაიიდან პალესტინაში გადაყვანასთან იყო დაკავშირებული. 1939 წელს არენდტი მეუღლეს გაშორდა და ჰეინრიხ ბლუხერზე დაქორწინდა. გერმაიიდან პოლიტიკური დევნილი და კომუნისტი ბლუხერი როზა ლუქსემბურგის სპარტაკუსის ლიგაში მოაღვწეობდა, ქორწინებიდან 6 თვეში წყვილი სამხრეთ საფრანგეთში დააშორეს. ეს ბევრი გერმანიიდან დევნილის ბედისწერა გახდა მას შემდეგ, რაც ვერმახტი შემოიჭრა. არედნტმა აქაც გაქცევა მოახერხა და ბლუხერს შეუერთდა და 1941 წლის მაისში მან თავშესაფარი ამერიკაში იპოვა.

მეორე მსოფლიო ომის პეიროდში არენდტი ნიუ იორკში ცხოვრობდა და აქვეყნებდა ნაშრომებს, რომლებიც ტოტალიტარიზმის აფუძვლების სახელწოდებით გამოქვეყნდა. წიგნმა დიდი გამოხმარურება მოიპოვა და არნედტი მნიშვნელოვან ცნობილ ფიგურად აქცია. ნიუ იორკში არნედტი ორ ინტეელქტუალურ წრეში მოღვაწეოდა, ადრეული ნაშრომები იბეჭდებოდა ებრაულ საზოგადობივ სამეცნიერო ჟურნალში. სხვა გამოცემებში ის აქვეყნებდა სტატიებს ებრაული სამხედრო ძალების მხარდასაჭერად. იყო ერთ-ერთი ებრაული გამომცემლობის რედატორი. მეორე ინტელექტუალური წრე დაკავშირებული იყო პარტიზანულ მიმოხილვასთან.

1952 წელს არენდტმა მარქსისა და ტოტალიტარიზმის სწავლასთან დაკავშირებით გუგენჰეიმის გრანტი მიიღო. დაიწერა სამი წიგნი „ადამიანური მდგომარეობა“ (1958), „წარსულსა და მომავალს შორის“ (1961) და „რევოლუციის თაობაზე“ (1968) სადაც გამოჩნდა ფენომენოლიოგური მეთოდის პოირობებში პოლიტიკური ფილოსოფიის რეკონსტრუქციის მისწრაფება. წინააღმდეგობრივი ნაშრომი „მოსაზრებები ლითლ როქზე“ ახლად გაატიურებულ შავკანიანთა სამოქალაქო უფლებებს განიხილავდა. არენდტი აკრიტიკებდა აღმასარულებელი ხელისუფლების ძალმომრეობას და იმას, რასაც „იმპერიალისტურ მმართველობას“ უწოდებდა. გამოდიოდა ვიეტნამის სამხედრო ინტერვენციის წინააღმდეგ. არნედტი იყო პირველი ქალი მეცნიერი, რომელიც პრინსტონის უნივერსიტეტში სრული პროფესორი გახდა. ყველაზე დიდი ხმაური 1963 წელს გამოცემულ ნაშრომს „ეიჰმანი იერუსალიმში“ მოყვა. ავტორი, როგორც ნიუ იორკერის კორესპონდენტი, განიხილავდა ისრეალში მიმდინარე ეიჰმანის სასამართლო პროცესს. ისრაელის თავდაცვის ძალებმა შეიპყრეს, ლეიტენანტ პოლკოცნიკი, რომელსაც ებრაელების სიკვდილის ბანაკებში განთავსება ედებოდა ბრალად. ავტორი წერდა, რომ ეიჰმანს არ ამოძრავებდა ბოროტების კეთების სადისტური სურვილი, მაგრამ ის აზრს მოკლებული, ფაუფიქრებელი იყო და არ ფიქრობდა იმაზე, თუ რას ჩადიოდა. ბოროტების ბანალურობის მისეული არენდტისეული კონცეფცია გახდა მასსა და ებრაულ გაერთიანებას შორის უთანხოების მიზეზი, რდაგან ბევრის მიერ წაკითხულ იქნა როგორც ეიჰმანის გამართლება და ებრაელთა უდანაშაულობის კითხვის ქვეშ დაეყნება. არენდტი ღელავდა იმის გამო, რომ ცნობიერ და რაციონალურ აზორვნებასთან შეჯერებული ქმედება მოდერნიზაციასთან ნაციონალიზმისა და მიკერძოებულობის გამო ფეხრდებოდა. არენდტის ნაშრომების უმეტესობა შეისწავლიდა თანაზიარ სამყაროსა და მაშში ჩაბუდებულ თავისუფლების პასუხიმსგებლობათა არსს. ეიჰმანის პროცესთან დკაავშირებული ნაშრომების შემდეგ დაიწყო არენდტის ლექციათა სერია განაჩენთან, ნეო კანტიანუტ ჭვრეტასთან დაკავშირებით, რაც გახდა მისი ცნობილი ნაშრომის „გონების ცხოვრების“ ნაწილი. შოტლანდიაში ერთ-ერთი ლექციის კითხვის დროს არენდტს გულის შეტევა დაემართა. შეტევა 1975 წელს, 4 დეკემბერს ნიუ იორკში გამეორდა და ფატალური აღმოჩნდა.

არენდტის ცხოვრება გახდა არტურ კოენის ნაწარმოების შთაგონების წყარო. წიგნში კოენმა არენდტის პიროვნული ბრძოლა და რომანტიზმით სავსე ცხოვრება აღწერა. სიცოცხლის მანძილზე არენდტი ცდილობდა საზოგადოებრივი აზრისგან დაეცვა პირადი ცხოვრება და ნაკლებად ჩნდებოდა ინეტრევიუებით პრესასა და ტელევიზიაში. მიუხედავად იმისა, რომ ის ამერიკის შეერთებული შტატების ერთ-ერთი გამორჩეული ინტელექტუალად ითვლებოდა, არენდტი უარყოფდა ანგლო-ამერიკული ფილოსოფური ტენდენციების პრაგტმატულ, ემპირიულ და ლიბერალურ ბუნებას. მისმა ნაშრომებმა ძალიან დიდი გავლენა იქონია პოლიტიკურ თეორიაზე. 1975 წელს ევროპული ცივილიზაციისთვის გაწეული წვლილისთვის დანიის ხელისუფლებამ ის სონინგის პრემიით დააჯილდოვა. არენდტი პირველი ქალბატონი და პირველი ამერიკელი იყო, ვინც სონინგის პრემიით დაჯილდოვდა.

ჟან ლე რონ დ’ალამბერი

მეცნიერი ფილოსოფოსებს შორის, მათემატიკოსი – დაიბადა პარიზში 1717 წლის 16 ნოემბერს. ბიოლოგიური მამა იყო არტილერიის კომისარი, შევალიე დეტუში, დედა კი – მარკიზა დე ტანსენი, ცნობილი ლიტერატურული სალონის დიასახლისი, რომელმაც გაჩენისთანავე მიატოვა ჩვილი სენ-ჟან ლე რონის ეკლესიის საფეხურებზე. თავიდან იგი დაკარგული ბავშვების თავსეფარში მოათავსეს, თუმცა მამამ მალევე მიაკვლია და მეშუშე ხელოსნის ოჯახს მიაშვილა, რომელსაც მის აღსაზრდელად გარკვეულ პენსიას უხდიდა. დ’ალამბერმა ორმოცდარვა წელი დაჰყო გამზრდელ დედასთან, მის გარდაცვალებამდე. დ’ალამბერს მათემატიკის განსაკუთრებული ნიჭი აღმოაჩნდა, იგი წარმატებით სწავლობდა სამართალსა და მედიცინას.

სითხეების მექანიკასა და ინტეგრალურ გამოთვლებზე პირველი ნაშრომების შექმნის  შემდეგ, 24 წლის ასაკში დ’ალამბერი მიიღეს საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიაში, 28 წლის ასაკში კი – ბერლინის აკადემიაში. მოგვიანებით მან უარი უთხრა ფრიდრიხ II-ს ბერლინში საცხოვრებლად გადასვლაზე და რუსეთის იმპერატრიცა ეკატერინეს ტახტის მემკვიდრის აღმზრდელად მუშაობაზე წელიწადში ასი ათასი ლივრის სანაცვლოდ.1743 წელს მან გამოაქვეყნა თავისი მნიშვნელოვანი ტრაქტატი დინამიკაზე, სადაც გააუმჯობესა ძალის განსაზღვრება და მოგვცა, რასაც მას შემდეგ დ’ალამბერის პრინციპი ეწოდება (მოძრაობის რაოდენობის შენახვა). 1747 წელს მან დაწერა სტატია ვიბრაციულ მწკრივებზე, სადაც პირველმა მოგვცა და ამოხსნა კერძო წარმოებულებიანი განტოლება, რომელიც არეგულირებს ბგერით ტალღებს. ასევე დ’ალამბერისაა რეფლექსიები ქარის ზოგადი მიზეზის შესახებ (განზოგადებული ეულერის მიერ) და ტრაქტატი მზებუნიობების პრეცესიის შესახებ, სადაც ნაწილობრივ ახსნა 3 სხეულის პრობლემა. ამას გარდა, იგი ითვლება მუსიკის თეორეტიკოსად და რამოს შემოქმედების ზედმიწევნით მცოდნედ.

დ’ალამბერმა პარიზულ მოდურ სალონში გაიცნო დიდრო. მათი მეგობარი იყო აბატი გა დე მალვი, აკადემიკოსი და კომპილატორი, რომელმაც უბიძგა მათ ენციკლოპედიის შექმნისკენ. დ’ალამბერმა და დიდრომ ჩამბერის ციკლოპედიის თარგმნის ნაცვლად გადაწყვიტეს მეცნიერების გაერთიანება ლოგიკურად ერთ ფილოსოფიურ სისტემაში. მათი ნაშრომის ქვესათაური იყო მეცნიერებათა არგუმენტირებული ლექსიკონი.

ენციკლოპედიის წინასიტყვაობაში – შესავალი სიტყვა, რომელიც 1751 წელს პირველი ტომის დასაწყისში დაიბეჭდა და რომელიც მის საუკეთესო ნაშრომად რჩება, დ’ალამბერი ამტკიცებდა პირდაპირი კავშირის არსებობას ცოდნის პროგრესსა და სოციალურ პროგრესს შორის. ეს ტექსტი არის ლუმიერების [განმანათლებლების] ჭეშმარიტი მანიფესტი. მასში გამჟღავნებული იყო მათი მიზანი: „აზროვნების საერთო წესის შეცვლა“.

1759 წელს ეკლესიის მიერ მრავალჯერ გამოთქმული ბრალდებების გამო, მეფემ ბრძანა ნაბეჭდი ეგზემპლარების განადგურება და გამოცემის შეწყვეტა. დალამბერს დიდროსთან უთანხმოების გამო უკვე დანებებული ჰქონდა თავი ენციკლოპედიისათვის. ამ დროს იგი გახდა ფრანგული აკადემიის ისტორიოგრაფი და მუდმივი მდივანი. ამ პერიოდიდან დ’ალამბერი აკადემიაზე დიდ, შეიძლება ითქვას, დესპოტურ  ზეგავლენას ახორციელბდა თავისი მეგობრის, მადმუაზელ ლეპინასის დახმარებით.

1745 წლიდან დ’ალამბერი ვოლტერის ერთგული მეგობარია; მათი მეგობრობა და მიმოწერა ოცდაცამეტ წელიწადს გაგრძელდა. მისი გარდაცვალების შემდეგ კი დ’ალამბერმა აკადემიას საკონკურსოდ წარუდგინა ვოლტერის ქება და 500 ლივრიან საპრიზო ფონდს საკუთარი ექვსასი დაამატა. მან დატოვა სამეცნიერო ნაშრომები, მნიშვნელოვანი მიმოწერა ფრიდრიხ II-სა და ფილოსოფოსებთან; დაწერა აკადემიის ისტორია სახელწოდებით 1700-1770 წლებში გარდაცვლილი აკადემიკოსების ქება, რომელიც აკადემიის სხდომებზე იქნა წაკითხული.

ევროპის ყველა აკადემიის წევრს, ყველა ფილოსოფოსის მეგობარს, ყველა სალონის სასურველ და ხშირ სტუმარს პენსიას უხდიდა ქალბატონი ჟოფრენი, რომელმაც სიცოცხლის განმავლობაში სარგებლობის უფლებით უანდერძა რენტა 1275 ფრანკის ოდენობით მასა და ოცი წლის განმავლობაში მის თანამგზავრს – მადმუაზელ ლეპინასს.

დ’ალამბერი იყო პიჩინისტების – XVIII ს. ცნობილი მუსიკოსის, ნიკოლო პიჩინის თაყვანისმცემლების ერთ-ერთი მეთაური, მას ხანგრძლივი პოლემიკა ჰქონდა ჟ.-ჟ. რუსოსთან, თავისთან სტუმრად ჰყავდა რუსეთის მეფე პავლე პირველი, უპასუხა აბატ მიიოს საზეიმო სიტყვას, მარმონტელთან ერთად მოამზადა ლექსიკონის მეხუთე გამოცემა. მისმა ნაშრომებმა შეადგინა 18 ტომი.

დ’ალამბერი რჩება XVIII ს.-ის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მათემატიკოსად და ფიზიკოსად და, იმავდროულად, ლუმიერების ფილოსოფოსად. იგი იყო პოლიტიკური და რელიგიური აბსოლუტიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის სულისჩამდგმელი. მან დეკარტისეული ტრადიცია გააერთიანა ნიუტონისეულ კონცეფციებთან და გზა გაუხსნა მოდერნულ [თანამედროვე] სამეცნიერო რაციონალიზმს. მისი ანალიზი წარმოადგენს მეცნიერების ჭეშმარიტ ფილოსოფიას.

დ’ალამბერი გარდაიცვალა 1783 წლის 29 ოქტომბერს. ავტორიტარული ხასიათის გამო აკადემიაში მისი გარდაცვალება დიდად არ სწყენიათ. მისი თანამედროვის, ვილმენის დახასიათებით იგი იყო „ცივი მწერალი ახალი იდეების გარეშე“.

დ’ალამბერს ეკუთვნის შემდეგი გამონათქვამები:

1. თუ სისტემას განვიხილავთ, როგორც მატერიალურ წერტილებს, ერთმანეთთან დაკავშირებულს ისე, რომ მათმა მასებმა შეიძინონ შესაბამისად განსხვავებული სიჩქარეები, რომლითაც ისინი თავისუფლად ან ერთდროულად [ერთნაირად] იმოძრავებენ, მოძრაობის სისტემაში მოგებული ან წაგებული მოძრაობების რაოდენობა თანაბარი იქნება.

2. მხოლოდ თავისუფალ აზროვნებასა და მოქმედებას შეუძლია დიადის შექმნა.

3. მაგარამ ის მცირედი ჩვევა, რაც გაგვაჩნია ხელოვნების შესახებ წერისა და ნაწერების კითხვისა, აძნელებს საგნების გასაგებად ახსნას. აქედან ჩნდება ფიგურების საჭიროება. შეგვეძლო ათასი მაგალითით დაგვენახვებინა, რომ წმინდა და მარტივი სახის განმარტებითი ლექსიკონი, რაც გინდ კარგად შედგენილი, გვერდს ვერ აუვლის ფიგურების გამოყენებას, ბნელსა და ბუნდოვან აღწერებს; რამდენად გვჭირდება ეს დახმარება? საგნისთვის ან მისი გამოსახულებისათვის თვალის ერთი შევლება მასზე გაცილებით მეტს ამბობს, ვიდრე ერთგვერდიანი სიტყვა.

ადამიანის უფლებები

რას ნიშნავს ადამიანის უფლებები?

დეფინიცია „ადამიანის უფლებები“ ორი სიტყვისგან შედგება – ადამიანი და უფლებები.

ადამიანი არის საზოგადოებრივი გონიერი არსება: მამაკაცი, ქალი ბავშვი.

უფლება არის მოთხოვნა, რომელსაც ჩვენ ხშირად სამართლიანად ვაცხადებთ.

მაგალითად, ბავშვს აქვს უფლება წაიყვანონ ზოოპარკში თუ მშობლები შეჰპირდნენ. მაგრამ ბავშვს ზოპარკში წაყვანის იმედი შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამის პირობებს და გარანტიებს მშობლები ანუ მეორე მხარე იძლევა.

ამ ტიპის მოთხოვნებისაგან განსხვავებით ადამიანის უფლებები არ არის დამოკიდებული მეორე მხარის დაპირებებსა და გარანტიებზე.

მაგალითად, სიცოცხლის უფლება არ არის დამოკიდებული ვინმეს დაპირებაზე.

ადამიანის სიცოცხლე შეიძლება იყოს სხვაზე დამოკიდებული; ადამიანის სიცოცხლის უფლება შეუძლებელია დამოკიდებული იყოს ვინმეზე ან რამეზე.

სიცოცხლის უფლება არის თანდაყოლილი უფლება. სიცოცხლის უფლება ადამიანს იმიტომ ეკუთვნის, რომ  ადამიანად დაიბადა.

ამიტომ ყველას შეუძლია განაცხადოს:

მე მაქვს სიცოცხლის უფლება, უფლება, იმის და მიუხედავად რას გააკეთებთ ან იტყვით თქვენ, იმიტომ, რომ მე ადამიანი ვარ ისევე როგორც თქვენ. და თუ მე შემიძლია განვაცხადო პრეტენზია ამ უფლებაზე, მაშინ ყველას შეუძლია გააკეთოს იგივე.

ფუნდამენტური უფლებები ყოველთვის და ყველგან მთელს მსოფლიოში ყველა ადამიანისთვის ერთი და იგივეა მიუხედავად რასის, ფერის, სქესის, ენის, სარწმუნოების, პოლიტიკური თუ სხვა მრწამსის, ეროვნული თუ სოციალური წარმომავლობის, ქონების, წარმოშობის თუ სხვა სტატუსისა.

სიცოცხლის, თავისუფლების და უსაფრთხოების უფლება ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებია.

ეს უფლებები თანდაყოლილია. და არავის – არც ერთ პიროვნებას, არც ერთ მთავრობას არ შეუძლია ადამიანისთვის ამ უფლებების წართმევა.

სიცოცხლის, თავისუფლებისა და უსაფრთხოების სხვა ფუნდამენტური უფლებები  კონსტიტუციაზე,  ქვეყნის ძირითად კანონზე მაღლა დგანან.

გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელი

გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელი (1770-1831) მიეკუთვნება „გერმანული იდეალიზმის“ ეპოქას. ის ყველა თავის ნაშრომსა და ლექციაში ცდილობდა განევითარებინა სრულყოფილი და სისტემური ონტოლოგია „ლოგიკური“ ამოსავალი წერტილიდან. ჰეგელი ყველაზე მეტად ცნობილია ისტორიის ტელეოლოგიური ხედვის გამო. მე-20 საუკუნეში, ჰეგელის აზრების „ლოგიკური“ მხარე დიდწილად დავიწყებული იყო, მაგრამ მისი პოლიტიკური და სოციალური ფილოსოფია კვლავ იწვევს ინტერესსა და მხარდაჭერას პოულობს.

ჰეგელი დაიბადა 1770 წელს შტუტგარტში, 1788-1793 წლებში სწავლობდა თეოლოგიას ტიუბინგენში, სადაც დაუმეგობრდა მომავალ დიდ პოეტს ფრიდრიხ ჰოლდერლინს და ფრიდრიხ ფონ შელინგს, რომელიც, ჰეგელის მსგავსად, გახდა გერმანული ფილოსოფიის უმნიშვნელოვანესი ფიგურა მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში.

უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, ჰეგელი მუშაობდა მასწავლებლად ოჯახებში ბერნსა და ფრანკფურტში. 1800 წლამდე, ჰეგელმა თავი მიუძღვნა რელიგიური და სოციალური თემების შესახებ იდეების განვითარებას. თუმცა, ჰოლდერლინისა და შელინგის ზეგავლენით, მისი ინტერესები შეიცვლა „კრიტიკული“ ფილოსოფიით, რომლის ინიციატორიც იმანუელ კანტი იყო და რომელიც შექმნა ფიხტემ. 1801 წელს, ჰეგელი გადავიდა იენაში და გამოაქვეყნა თავისი პირველი ფილოსოფიური ნაშრომი „განსხვავება ფიხტესა და შელინგის ფილოსოფიურ სისტემებს შორის“. 1803 წლამდე ის შელინგთან თანამშრომლობდა „ფილოსოფიის კრიტიკული ჟურნალის“ რედაქტირებაზე.

1807 წელს, ჰეგელმა გამოაქვეყნა თავისი პირველი მთავარი ნაშრომი „გონის ფენომენოლოგია“. წიგნი შელინგმა მისადმი მიმართულ კრიტიკად მიიჩნია, რის გამოც მათი მეგობრობა მოულოდნელად დასრულდა.

1808-1815 წწ. ჰეგელი იყო ფილოსოფიის მასწავლებელი და გიმნაზიის დირექტორი ნიურნბერგში. ამ პერიოდში, ის დაქორწინდა და დაწერა „ლოგიკის მეცნიერება“.

1816 წელს, ჰეგელი დაინიშნა ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის კათედრის გამგედ. ჰაიდელბერგში ყოფნისას, მან გამოაქვეყნა „ფილოსოფიურ მეცნიერებათა ენციკლოპედია“, რომელიც იყოფა სამ ნაწილად: „ლოგიკა“, „ბუნების ფილოსოფია“ და „გონის ფილოსოფია“.

1818 წელს, ჰეგელი გახდა ბერლინის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის კათედრის გამგე, რაც ითვლებოდა ყველაზე პრესტიჟულ თანამდებობად გერმანელ ფილოსოფოსთა წრეში. 1821 წელს, მან გამოაქვეყნა თავისი მთავარი ნაშრომი პოლიტიკურ ფილოსოფიაში „სამართლის ფილოსოფიის საფუძვლები“.

ჰეგელის გარდაცვალების შემდეგ, გამოქვეყნდა მისი ლექციები ისტორიის ფილოსოფიაზე, რელიგიის ფილოსოფიაზე, ესთეტიკაზე და ისტორიის ფილოსოფიაზე.

თარგმნა: იზა გიგაურმა

წყარო: http://plato.stanford.edu/entries/hegel/

საქართველოს პირველი კონსტიტუცია

1995 წლის 24 აგვისტოს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო ახალი საქართველოს კონსტიტუცია.

ამ თარიღთან დაკავშირებით საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის ინტერნეტ–ტელევიზია GeolibTV და საქართველოს სამოქალაქო განათლების განყოფილება იწყებს პროექტს “საქართველოს კონსტიტუციის ისტორიიდან…”

ფილმი პირველი — საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუციას ეძღვნება.

* * *

1918 წლის 26 მაისს, კვირას, 5 საათსა და 10 წუთზე, თბილისში, გოლოვინის გამზირზე მდებარე კავკასიის მეფისნაცვლის ყოფილ რეზიდენციაში, ეროვნული საბჭოს მიერ მიღებულ იქნა დამოუკიდებლობის აქტი – გამოცხადდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა.

საქართველოს კონსტიტუციონალიზმის ისტორია სწორედ ამ თარიღს უკავშირდება – მიღებულ იქნა პირველი ქართული კონსტიტუციური ხასიათის დოკუმენტი.

დამოუკიდებლობის აქტით განისაზღვრა ქართული სახელმწიფოს სამართლებრივი სტატუსი, იურისდიქციის ფარგლები, პოლიტიკური წყობილების ფორმა, ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითადი პრინციპები და მმართველობის უმაღლესი ორგანოები:

1. ამიერიდან საქართველოს ხალხი სუვერენულ უფლებათა მატარებელია და საქართველო სრულუფლებოვანი დამოუკიდებელი სახელმწიფოა;
2. დამოუკიდებელ საქართველოს პოლიტიკური ფორმა დემოკრატიული რესპუბლიკაა;
3. საერთაშორისო ომიანობაში საქართველო მუდმივი ნეიტრალური სახელმწიფოა;
4. საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას სურს საერთაშორისო ურთიერთობის ყველა წევრთან კეთილმეზობლური განწყობილება დაამყაროს, განსაკუთრებით კი მოსაზღვრე სახელმწიფოებთან და ერებთან;
5. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა თავის საზღვრებში თანასწორად უზრუნველყოფს ყველა მოქალაქის სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს განურჩევლად ეროვნებისა, სარწმუნოებისა, სოციალური მდგომარეობისა და სქესისა;
6. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა განვითარების თავისუფალ ასპარეზსს გაუხსნის მის ტერიტორიაზე მოსახლე ყველა ერს;
7. დამფუძნებელ კრების შეკრებამდე მთელი საქართველოს მართვა-გამგეობის საქმეს უძღვება ეროვნული საბჭო, რომელიც შევსებული იქნება ეროვნულ უმცირესობათა წარმომადგენლებით და დროებითი მთავრობა პასუხისმგებელია საბჭოს წინაშე. – ვკითხულობთ საქართველოს  დამოუკიდებლობის აქტში.

1919 წელს დამფუძნებელმა კრებამ დაიწყო საქართველოს პირველი კონსტიტუციის პროექტზე მუშაობა – შექმნა საკონსტიტუციო კომისია.

კონსტიტუციის  პროექტზე სამი წლის მუშაობის შემდეგ – დამფუძნებელი კრება ქ. თბილისის მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლის „თეატრალურ დარბაზში“ 1921 წლის 21 თებერვალს საქართველოს რესპუბლიკის პირველ კონსტიტუციას ღებულობს..

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ტერიტორიაზე შემოჭრილი წითელი არმიის ქვედანაყოფები კი  თბილისის  მიმართულებით სვლას აგრძელებენ…

მსოფლიო კონსტიტუციების გამოცდილებაზე დაფუძნებული საქართველოს პირველი კონტიტუცია ზუსტად ასახავდა საქართველოს ისტორიულ, კულტურულ და სხვა სახის თავისებურებებს, – კონსტიტუცია ფაქტობრივად ძალაში არ შესულა – 25 თებერვალს რუსეთის მე-11 წითელი არმიის ნაწილები თბილისში შევიდნენ. ბაქოდან სერგო ორჯონიკიძე ლენინს დეპეშით აცნობს: „თბილისის თავზე წითელი დროშა ფრიალებს, გაუმარჯოს საბჭოთა საქართველოს!“

17 მარტს დამფუძნებელი კრების დადგენილებით შეჩერდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კონსტიტუციის მოქმედება.

ჟან ჟაკ რუსო

ჟან-ჟაკ რუსო მნიშვნელოვანი ფიგურაა ფილოსოფიის ისტორიაში, როგორც მისი წვლილის გამო პოლიტიკურ ფილოსოფიასა და მორალის ფსიქოლოგიაში, ასევე მისი გავლენის გამო შემდგომ მოაზროვნეებზე. რუსო, აგრეთვე, იყო კომპოზიტორი და მუსიკის თეორეტიკოსი, თანამედროვე ავტობიოგრაფიული ჟანრის პიონერი, ნოველისტი და ბოტანიკოსი.

ჟან-ჟაკ რუსო დაიბადა1712 წლის 28 ივნისს, ჟენევაში. მამა მესაათე იყო, დედა კი დაბადებიდან ცხრა დღის შემდეგ გარდაიცვალა. როდესაც მამამ დატოვა ქალაქი, რათა თავი აერიდებინა პატიმრობისთვის, ჟან-ჟაკი ჯერ პასტორს მიაბარეს, შემდეგ კი გრავიორს – შეგირდად. მოგვიანებით, იგი გახდა მოხეტიალე მუსიკოსი, მუსიკის გადამწერი და მასწავლებელი.

1742 წელს, რუსომ პარიზში ჩაიტანა თავისი გამოგონილი, ციფრებზე დაფუძნებული სანოტო ჩაწერის სისტემის გეგმა და მეცნიერებათა აკადემიას წარუდგინა, მაგრამ აკადემიამ სისტემა დაიწუნა. რუსო ამ პერიოდში შეხვდა დენი დიდროს და დაიწყო წერა „ენციკლოპედიაში“ მუსიკის შესახებ.

1745 წელს, რუსომ გაიცნო ტერეზა ლევასერი, გაუნათლებელი მოახლე, რომლზეც მოგვიანებით დაქორწინდა. მათ შეეძინათ ხუთი შვილი, რომლებიც თავშესაფარში მიაბარეს.

1749 წელს, დიჟონის აკადემიის მიერ გამოცხადებულ კონკურსზე: ხელოვნებისა და მეცნიერების განვითარებამ გააუმჯობესა თუ გახრწნა საზოგადოებრივი მორალი, რუსომ წარადგინა „მსჯელობა მეცნიერებასა და ხელოვნებათა გამო“ და გაიმარჯვა. 1755 წელს გამოიცა მისი „მსჯელობანი ადამიანთა შორის უთანასწორობის წარმოშობასა და საფუძველზე“, კვლავ დიჟონის აკადემიის მიერ გამოცხადებული კონკურსისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ მან ამჯერად ვერ გაიმარჯვა, „მეორე მსჯელობა“ უფრო სრულყოფილია და მასში რუსო ავითარებს ადამიანთა სოციალური განვითარებისა და მორალის ფსიქოლოგიის თეორიებს.

1761 წელს გამოვიდა რუსოს რომანი „ჟიული ანუ ახალი ელოიზა“, რომელიც მაშინვე წარმატებული გახდა. 1762 წელს კი გამოვიდა „ემილი ანუ აღზრდის შესახებ“ და „საზოგადოებრივი ხელშეკრულების შესახებ ანუ პოლიტიკური სამართლის პრინციპები“, რომელიც ფრანგი რევოლუციონერების ბიბლიად იქცა. ორივე წიგნი ერეტიკულად გამოაცხა დესპარიზსა და ჟენევაში.

1766 წელს, რუსო გაემგზავრა ინგლისში, სადაც მუშაობდა თავის ავტოგრაფიულ თხზულებაზე „აღსარება“.

ჟან-ჟაკ რუსო გარდაიცვალა თრომბით, ერმენონვილში (საფრანგეთი), 1778 წლის 2 ივლისს. 1794 წელს, ფრანგმა რევოლუციონერებმა მისი ნეშტი პარიზის პანთეონში გადაასვენეს.

ჟან-ჟაკ რუსოს სხვა მნიშვნელოვანი ნაშრომებია: „მსჯელობა პოლიტიკური ეკონომიკის შესახებ“, „განსჯანი პოლონეთის მმართველობის შესახებ“, „დიალოგები. რუსო ასამართლებს ჟან-ჟაკს“, „მარტოხელა მეოცნების გასეირნებანი“, „ენების წარმოშობის შესახებ“, „წერილი ფრანგული მუსიკის შესახებ“, აგრეთვე ოპერა „სოფლელი ჯადოქარი“.

სერვიუს ტულიუსის რეფორმები

უნდა ითქვას, რომ არცერთ რომაელ მოღვაწეს არ დაუმსახურებია ისეთი ურთიერთგანსხვავებული შეფასებები, არ ყოფილა ისეთი პოპულარული და იდუმალი, როგორც რომის რიგით მე-6 მეფე – სერვიუს ტულიუსი. მისი მეფობის თარიღად მიჩნეულია ჩვ.წ.აღ.-მდე 578-534წწ. გადმოცემით ცნობილია, რომ ის მონა-ქალის ოკრიზიას ვაჟი იყო, რომელიც ქალაქ კორნიკულაში ცხოვრობდა. აქედან ხსნიდნენ მის სახელის წარმოშობასაც (Servus – ლათინურად მონას ნიშნავს) და ლათინურ წარმომავლობას. სერვიუს ტულიუსი შთამომავლების მიერ აღიქმება, როგორც სახლახო მეფე, პლებეები თვლიდნენ, რომ ის პირველი იყო, ვინც მათ გამოექომაგა. ლეგენდების მიხედვით პატრიციებმა სერვიუს ტულიუსი შეთქმულებაში მოკლეს.

ტარკვინიუსის დაღუპვის შემდეგ სერვიუს ტულიუსი  მეფედ აკურთხეს. წარმატებით ებრძოდა ეთრუსკებს. მისი მეფობის დროს ავენტინზე, სადაც პლებეები ცხოვრობდნენ, აშენდა დიანას ტაძარი, რომელიც ლათინური ქალღმერთი იყო. ამის გამო ლათინური წარმოშობის ადამიანებმა რომი ლათინური ქალაქების მთავარ ქალაქად აღიარეს. სერვიუსმა რომს ახალი კედლები შემოარტყა, რომელშიც მოექცა სიმაგრეები, ახალი გორაკები და ქალაქის ახალი რაიონები, რომლებიც შენარჩუნდა ჩვ.წ.აღ-ით I საუკუნემდე. მაგრამ მისი ცხოვრების მთავარ საქმედ რომის ჯარების  და საზოგადოებრივი მოწყობის რეფორმა ითვლება, რომელიც ისტორიაში შევიდა, როგორც ცენტურიული რეფორმა.

წყაროები გვამცნობენ, რომ ეთრუსკიელებთან ხანგრძლივი ომის შემდეგ სერვიუს ტულიუსმა ჯარში დიდი გარდაქმნები გაატარა. უპირველეს ყოვლისა მან დააწესა ცენზი, რომელიც  ციცერონის თქმით „სახელმწიფოსთვის, რომლსაც ბედი დიდებას უმზადებს სასარგებლო დადგენილებაა“  (Cic. Resp. II. 31. 38). მან ჩაატარა მოსახლების აღწერა და დაყო ხუთ ცენზურ თანრიგად (კლასად), იმის მიხედვით თუ რა ქონებას ფლობდნენ და იარაღის ტარების უნარით.

პირველ თანრიგს განეკუთვნებოდნენ ისინი, ვისი ქონებაც შეფასებული იყო 100 ათას ასსად (ძველი რომაული მონეტა). მეორე კლასს მიეკუთვნებოდნენ ადამიანები, რომელთა ქონებაც შეადგენდა 75 ათას ასს-ს (ძველი რომაული მონეტა). 3 – 50 ათასს, 4-ს – 25 ათასს, ხოლო მე-5 კლასს მიეკუთვნებოდნენ მოქალაქეები რომელთა ქონება 11 ან 12,5 ათას ასსს. მოქალაქეები რომლებიც ამ თანხასაც ვერ მოაგროვებდნენ იწოდებოდნენ პროლეტარიებად და capite censi. როგორც სახელწოდებები გვიჩვენებენ პირველნი ცენზის სახით საკუთარ მემკვიდრეებს წარმოადგენდნენ (proles), ხოლო მეორენი აღირიცხებოდნენ სულადობით (caput).

თითოეულ ქონებრივ თანრიგს გამოჰყავდა საომრად ფეხოსანი ცენტურიების გარკვეული რიცხვი…  რა თქმა უნდა ყველაზე მეტი ცენტურიები უმაღლეს კლასს ჰყავდა. გარდა რიგითი ცენტურიებისა 1 და 2 კლასს გამოჰყავდა ხელოსანთა 2 ცენტურია, აგრეთვე 4 და 5  მესაყვირეთა ორი ცენტურია. ქვეითი ცენტურიების გარდა ყალიბდებოდა 18 ცხენოსანთა ცენტურია, რომელიც მხედართა განსაკუთრებულად პრივილეგირებული კორპუსი იყო (equites), ასე რომ სერვიუსის რეფორმის შედეგად. ძველად არსებულ 6  გაორმაგებულ ცენტურიას დაემატა 12 ახალი ცენტურა, სადაც წარმომავლობას არანაირი მნიშვნელობა არ ჰქონდა. ამგვარად სერვიუს ტულიუსის რეფორმის შედეგად შეიქმნა 193 ცენტურია, აქედან ერთი განსაკუთრებული ცენტურია, რომელიც ყოველდღიური სამუშაოებიდან გათავისუფლებული პლებეებით იყო დაკომპლექტებული.

გარდა ამისა სერვიუსისეულ ცენტურიებში მოხდა ასაკობრივი დაყოფა: 18-დან 46 წლამდე შედიოდნენ ახალგაზრდათა ცენტურიებში, ხოლო 46 წლიდან ზევით უკვე სენიორების ცენტურიებში აერთიანებდნენ. გარდა ამისა სხვადასხვა თანრიგის წარმომადგენელს სხვადასხვა იარაღის ტარების უფლება ეძლეოდა. რაც უფრო დაბალი თანრიგის წარმომადგენელი იყო, მით უფრო მსუბუქად იყო შეიარაღებული.

სერვიუს ტულიუსმა რომის ტერიტორია დაყო ახალი წესით. რომი უკვე აღარ იყოფოდა სამ საგვარეულო ტრიბად, რომლებშიც შედიოდა კურიები და მათი სასოფლო სამფლობელოები – პაგები, ახლა რომი იყოფოდა ტერიტორიული ტრიბების მიხედვით, რომელშიც გაერთიანებულნი იყვნენ ამა თუ იმ რეგიონის მაცხოვრებელნი.

მოქალაქეთა და და ჯარის დაყოფის ახალმა წესმა, შექმნა მოთხოვნილება შექმნილიყო სახალხო კრების ახალი ტიპი – ცენტურიების მიხედვით. ვინაიდან  მაღალი თანრიგის ცენტურიები კრებაზე წარმოდგენლი იყო უფრო დიდი რიცხვით,   ამიტომ  ნებისმიერი პოლიტიკური საკითხის გადაჭრისას უმაღლესი თანრიგის ცენტურიებსა და მხედრებს უპირატესობა ენიჭებოდა. ამ გზით სერვიუს ტულიუსმა „ხალხი გააცურა“; ფორმალურად მიანიჭა გარკვეული უფლებები, ხოლო რეალურად ჩამოაშორა საზოგადოებრივ საქმიანობას. (Liv. 1.43. 10; Dionys. IV. 20-21; VIII. 82; X. 17; Cic. Resp. II. 22.39-40).

რეფორმებმა, რომელსაც მიაწერენ ცერვიუს ტულიუსს, სახელმწიფოს შექმნის პროცესის დასრულებისათვის საფუძველი შექმნეს, მაგრამ არ დაუსრულებიათ. ეს პროცესები ვითარდებოდა სახელმწიფო ორგანოების ტრანსფორმაციის გზით, რომლებიც მემკვიდრულად მიღებული იყო  ნათესაური ფორმაციისაგან, აგრეთვე ახალი ფორმირებების შექმნის გზით. ამ რეფორმებში უკვე ჩანდა თავისუფალთა კონსოლიდაცია გაბატონებულ კლასში, რაც ითხოვდა პატრიციებსა და პლებეებს შორის კლასობრივი განსვავების საბოლოოდ მოსპობას. სერვიუს ტულიუსის რეფორმებმა პლებეებს მხოლოდ სახალხო კრებებში მონაწილეობის მიღების უფლება მისცეს, მაგრამ არ მოსპეს პოლიტიკური და სოციალური სხვაობები.  მომდევნო ორი საუკუნის განმავლობაში რომის ისტორიისათვის დამახასიათებელი იყო პლებეების ბრძოლა პატრიციებთან გათანასწორებაში.

ელეონორა რუზველტი და ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია

ელეონორა რუზველტს ამერიკის პრეზიდენტმა ჰარი  ტრუმანმა  მსოფლიოს პირველი ლედი უწოდა. ის იყო გამორჩეული პოლიტიკური მოღვაწე, პუბლიცისტი, დიპლომატი, რომელსაც არა მხოლოდ ამერიკის, არამედ მთელი მსოფლიოს ბედი აღელვებდა.

1948 წლის 10 დეკემბერს პარიზში, გაერომ ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია მიიღო. მოხდა ის, რაც არასდროს მომხდარა გაეროს სხდომებზე. დელეგაცია წამოდგა და აპლოდისმენტებით შეეგება ასაკოვან, მოკრძალებულ ქალბატონს, რომელსაც სახეზე თბილი ღიმილი ჰქონდა. ეს ქალბატონი ელეონორ რუზველტი იყო.

1947 წელს როდესაც გაეროს ადმიანის უფლებათა კომიტეტი დაარსდა, ელეონორა რუზველტი, რომელიც  პრეზიდენტ ჰარი ტრუმანის მიერ ერთი წლის წინ დელეგატად იყო არჩეული, კომიტეტის თავმჯდომარედ აირჩიეს.

ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის შემუშავების პროცესში, ქალბატონი რუზველტი რუსეთის დელეგაციას დაუპირიპირდა. მათ თავისუფლებასა და დემოკრატიაზე განსხვავებული წარმოდგენა ჰქონდათ. ისინი ითხოვნდნენ პირობას, რომ ყოველი მუხლის ქვემოთ ხაზგასმული ყოფილიყო, რომ მხოლოდ სახელმწიფოს პრეროგატივა იყო განესაზღვრა კონკრეტული უფლების აღიარება. რუსები მოითხოვდნენ ეკონომიკური და სოციალური უფლებების – დასაქმების, განათლების, ჯანმრთელობის უფლებების ჩართვას – და აცხადებდნენ, რომ თავინათი მნიშვნელბით ისინი პოლიტიკურ უფლებებს არაფრით ჩამოუვარდებოდნენ. გარკვეული დისკუსიის შემდეგ რუზველტმა სახელმწიფო დეპარტამენტი დაარწმუნა, ჩაერთოთ ეკონომიკური უფლებები დეკლარაციაში. რუსები მაინც უკმაყოფილებას გამოთქვამდნენ დეკლარციის შინაარსის გამო და მწავავე განცხადებებს აკეთებდნენ  შეერთებულ შტატებში არსებული რასობრივი დისკრიმინაციისა და უმუშევრობის შესახებ.

როდესაც რუსი დელეგატი აშშ-ში შავკანიანთა მდგომარეობას შეეხო, რუზველტმა მას შესთავაზა, გამოეგზავნათ საკუთარი ჯგუფი აშშ-ში ამ პრობლემებზე დასაკვირვებლად, მხოლოდ იმ პირობით, რომ ამერიკის დელეგაციასაც თავის მხრივ ექნებოდა უფლება მსგავსი მისიით ჩასულიყო საბჭოთა კავშირში.

დეკლარაციაზე დღეში 16 საათის განმავლობაში დაუღალავად მუშაობდნენ. დელეგატები ოცნებობდნენ. პანამას დელეგატი რუზველტს ახსენებდა, რომ თავად დელეგატებსაც გააჩნდათ თავიანთი უფლებები.

1948 წლის ზაფხულითვის დეკლარაციამ საბოლოო სახე მიიღო. ის მარტივი, გასაგები ენით იყო შედგენილი და ეფუძნებოდა მაგნა კარტას, ამერიკული უფლებათა ბილის, საფრანგეთის უფლებათა დეკლარაციის პრინციპებს. ის შედგებოდა პრეამბულისა და 30 მუხლისგან, სადაც გაწერილი იყო 40 მდე ფუნდამენტური უფლება და თავისუფლება.

პირველი მუხლი ყველა ადამიანის თანასწორობასა და თავისუფლებას ეხებოდა.

მეორე ანტიდისკრიმინაციის პრინციპს. მესამედან 21 მუხლამდე –  განხილული იყო სიცოცხლის, სამოქალაქო, პოლიტიკური, თავისუფლებისა და საკუთრების უფლებები. წამებისგან თავისუფლება, დაუსაბუთებელი თავისუფლების აღვეთისგან თავისუფლება, სიტყვისა და რელიგიის თავისუფლება, გამოხატვის თავისუფლება.

22 და 27 მხულები ეკონომიკურ, სოციალურ და კულურულ უფლებებს ეხებოდა.

როდესაც გენერალური ასამბლეა 1948 წელს პარიზში შეიკრიბა, საბჭოთა კავშირს ბლოკირებული ჰქონდა ბერლინი. რუზველტმა ფრანგულად წარმოთმულ სიტყვაში განაცხადა, რომ რუსების მიერ ადამიანის უფლებების არ აღიარება მსოფლიოში მშვიდობის დამყარების მთავარი შემაფერხებელი ფაქტორი იყო. როდესაც დეკლარცია საბოლოოდ იქნა მიღებული, ლიბანის ელჩმა ჩარლზ მალიკმა განაცხადა : ვერ წარმომიდგენია, როგორ მოხარხებდით ყველაფერ ამის დასრულებას, რომ არა ელეონორა რუზველტი. მიუხედავად იმისა, რომ რუზველტი ამაყობდა დეკლარაციის მიღებაში შეტანილი წვლილით, ის მუდამ რეალისტად რჩებოდა. მან იცოდა, რომ მხოლოდ დეკლარაციის სიტყვები არ იყო საკმარისი. როგორც მოგვიანებით განაცხადა, მთავარი იყო ყველას საკუთარ ქვეყანაში ეცხოვრა და ეღვაწა ყოველი ადამიანის თავისუფლებისა და სამართლიანობისათვის“.

ლიკურგე – სპარტის ლეგენდარული კანონმდებელი.(ძვ. წ. IX-VIII ს.)

ლიკურგეს შესახებ ისტორიული ცნობები წინააღმდეგორბივია. მის წარმორმავლობაზე, მოღვაწეობასა და გარდაცვალებაზე სხვადასხვა აზრი არსებობს. ლიკურგეს მმართველობამდე ცოტა ხნით ადრე ქვეყანაში უკამყოფილების ტალღა აგორდა. ხალხი უკმაყოფილებას გამოთქვამდა. მდიდრები განუწყვეტლივ ჩაგრავდნენ ღარიბებს და საქმე ხშირად ქუჩის შეტაკებებამდე მიდიოდა. ერთ-ერთი ასეთი შეტაკების დროს მოკლეს ლიკურგეს მამა. ძმის გარდაცვალების შემდეგ ლიკურგე სამეფო ტახტზე ავიდა.

მან მეფობის პერიოდში ხალხის დიდი სიყვარული მოიპოვა, რადგან ის სამართლიანობითა და სიბრძნით გამოირჩეოდა.

ლიკურგეს გარდაცვალების ამბავიც კი განსაკუთრებული იყო. ის თვლიდა, რომ სახელმწიფო მოღვაწის სიკვდილი ღირსეული უნდა ყოფილიყო. გარდაცვალებიდან ცოტა ხნით ადრე ის გამოეთხოვა ახლობლებს. მან უარი თქვა საკვებზე და ამის ნიადაგზე გარდაიცვალა. ანდერძის თანახმად მისი ნეშტი დაწვეს და ფერფლი ზღვაში გადაყარეს. ვიდრე სპარტაში მოქმედებდა ლიკურგეს კანონები სპარტა რჩებოდა ძლიერ სახელმწიფოდ.

ლიკურგემ არაერთი პლიტიკური და სოციალური რეფორმა გაატარა

ლიკურგეს რეფორმები: პოლიტიკურ სფეროში:

1) სახალხო კრების (აპელა) შექმნა – კრებას იწვევდა მეფე ან გერონტომი, რათა მათი გადაწყვეტილებებისათვის კენჭი ეყარათ. კრებაზე საკითხის განხილვა იკრძალებოდა, სიტყვით გამოსვლის უფლება ჰქონდათ მხოლოდ გერონტომს და მეფეს. კრებას უფლება ჰქონდა მხოლოდ შემოტანილი საკითხისთვის ეყარა კენჭი. კრებაზე ხდებოდა გერონტომის არჩევაც. კენჭისყრა წყდებოდა ყვირილით.

2) უხუცესთა საბჭოს (გერუსია). შექმნა – გერუსია წარმოადგენდა ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოს. იგი შედგებოდა 30 წევრისაგან. 28 გერონტისა, (რომელთა ასაკიც 60 წელს აღემატებოდა მათ ირჩევდნენ მთელი სიცოცხლის განმავლობაში), და 2 მეფისაგან. ხელისუფლების ეს ორგანო ზღუდავდა მეფის ძალაუფლებას.

ლიკურგეს რეფორმები: სოციალურ სფეროში

1. მიწის რეფორმა – ამ რეფორმას არა მხოლოდ სოციალური, არამედ პოლიტიკური მნიშვნელობაც ჰქონდა. სპარტის მიწები დაიყო 30 ათას ნაკვეთად, რომელიც გადავიდა პერიეკების მფლობელობაში, ხოლო ქალაქის 9 ათას ნაწილად დაყოფილი ნაკვეთები გადაეცა სპარტანელებს. მიწის ნაკვეთის ფასი განისაზღვრა მიღებული მოსავლის რაოდენობით.

 2. მოსახლეობის სოციალურ ფენებად დაყოფა – ფილები და ობები.

 3. ფულის რეფორმა – ოქროს და ვერცხლის მონეტების შეცვლა მძიმე რკინის მონეტით, რამაც ფულის დაგროვებას აზრი დაუკარგა, სპარტამ დაკარგა საგარეო ბაზარი. გაქრნენ ხელოსნები, რომლებიც ქმნიდნენ ფუფუნების საგნებს.

4. სესტია – ერთობლივი ტრაპეზის შემოღება. სპარტანელები ვალდებულნი იყვნენ ერთად ესადილათ, მთელი პროდუქტი გროვდებოდა ერთად. სახლში სადილობა აკრძალული იყო, ხოლო ტრაპეზზე იწვევდნენ ყველას, ბაზილევსებსაც კი. მაგიდასთან გროვდებოდა 15 კაცამდე, ამასთან ამ საზოგადოებაში მოსახვედრად საჭირო იყო სესტიის ყველა წევრის თანხმობა.