ამიერკავკასიის სეიმი

ამიერკავკასიის სახელმწიფო ხელისუფლების საკანონმდებლო ორგანო, რომელიც მოიწვია ამიერკავკასიის კომისარიატმა 1918 წლის 10 თებერვალს თბილისში. სეიმი დაკომპლექტდა რუსეთის დამფუძნელი კრების ამიერკავკასიისდან არჩეული დეპუტატებით. სეიმს თავმჯდომარეობდა ნიკოლოზ (კარლო) ჩხეიძე.

რუსეთში 1917 წლის 25 ოქტომბერს რევოლუციის შემდეგ თბილისში ფუნქციონირება დაიწყო სამხარეო ხელისუფლების ორგანომ ამიერკავკასიის კომისარიატმა. ამ ორგანოს შექმნით ამიერკავკასია ოფიციალურად გაემიჯნა ბოლშევიკურ რუსეთს. ამავე დროს გამოცხადდა, რომ ამიერკავკასიის კომისარიატი ხელისუფლების სამხარეო ორგანოს როლში გამოვიდოდა რუსეთში კანონიერი ხელისუფლების აღდგენამდე.

1918 წლის 6 იანვარს ბოლშევიკებმა რუსეთის დამფუძნებელი კრება გარეკეს. საქართველოს დამფუძნებელი კრების 23 იანვარის სხდომაზე დეპუტატებმა მიიღეს მენშევიკების რეზოლუცია ამიერკავკასიის საკანონმდბლო სეიმის მოწვების შესახებ. სეიმის დაუყოვნებლივ მოწვევის წინააღმდეგ გამოვიდნენ სოციალისტ-რევილუციონერები და დაშნაკელები. დაშნაკელები და ესერები პრინციპიალურად არ ეწინააღმდეგებოდნენ ამიერკავკასიის სეიმის მოწვევას, მაგრამ ამისათვის სპეციალური არჩევნების მოწყობას ითხოვდნენ. (ჟურნალი „ახალი კვალი“ 1918 წლის №4)

1918 წლის 10 თებერვალს მოიწვეულ იქნა ამიერკავკასიის სეიმი. რომელშიც შედიოდნენ:

• სოციალ-დემოკრატების ფრაქცია (მენშევიკები) – 32 წევრი
• მუსულმანების ფრაქცია (მუსავიტები და უპარტიონი) – 50 წევრი
• დაშნაკთ პარტია – 27 წევრი.

ამიერკავკასიის სეიმის 1918 წლის 22 აპრილს სხდომის დღის წესრიგი

1. ამიერკავკასიის დამოუკიდებლობის შესახებ;
2. თურქეთ-ამიეკავკასიის საზავო მოლაპარაკებაზე წარგზავნილი დელეგაციის მოხსენება;
3. ამიერკავკასიის მთავრობის განცხადება ახალი ხელისუფლების ორგანოს შექმნის შესახებ.

ამიერკავკასიის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შესახებ მოხსენებით გამოვიდა სოციალ-დემოკრატი დავით ონიაშვილი. ამიერკავკასიის სეიმმა 1918 წლის 22 აპრილს მიიღო დადგენილება ამიერკავკასიის დამოუკიდებელ დემოკრატიულ ფედერაციული რესპუბლიკად გამოცხადების შესახებ.

1918 წლის 26 მაისს საქართველოს დამოუკიდებულობის გამოცხადებასთან ერთად ამიერკავკასიის ისეიმმა თვითლიკვიდაცია გამოაცხადა.

წყარო

• სილაგაძე, აპოლონ საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენა (1917-1918) / [რედ.: მერაბ ვაჩნაძე]. – თბ., 2000. – 64გვ.; 20სმ
• ხუნდაძე, მ. ამიერ-კავკასიის სეიმი // ახალი კვალი. – თბილისი, 1918. – N4. – გვ.2-3
• გაზ. ერთობა 1918 წლის 7 თებერვალი N30

მაჭარაძე პოლიკარპე ნიკოლოზის ძე

ავტობიოგრაფია

(დ. იანვარი, 1878, სოფელი ივანდიდი, ხონის საზოგადოება ქუთაისის გუბერნი). ქართველი. მხატვარი (живописец) მუშა. განათლება – თვით განვითარება.

თფილისის ადრესი – შერმეტევის ქუჩა №37. დიდუბე.

პარტიული რწმენა – სოციალ-დემოკრატი

მე დავიბადე 1878 წელს სოფ. ივანდიდში ხონის საზოგადოება ქუთაის. გუბ. მამა იყო სოფლის ძლიერ ღარიბი გლეხი. ერთი წლის შემდეგ ჩემი დაბადებისა მამა გარდაიცვალა. ობლობაში აღვიზარდე არავითარი საშვალება არ მოეპოვებოდა ქვრივ დედას, რომ სწავლა განათლება მოეცა. პირველათ მიმაბარეს დიაკვანს სადაც ვსწავლობდი ანაბანას ქართულათ, მერმეთ გადამიყვანეს 2 კლასიან სკოლაში, მაგრამ უსახსრობის გამო, რამდენიმე წლის შემდეგ გამომიყვანეს და გამომისტუმრეს თბილისისკენ. 1892 წელს დავდექი რკინის გზის სახელოსნოში. 1895 წელს მოვხვდი სოც.-დემოკრატიულ წრეში, რომელსაც უწოდებდენ სახელს „მესამე დასელებს“. ამ წრეში სისტემატიურათ ვმეცადინეობდით პოლიტიკურ და სოციალურ საკითხებზედ, აქ ვიგრძენი, რომ საჭირო იყო მეტი კლასიკური ცოდნა და აუცილებლობა რუსული ენისა. განვიზრახე კერძოთ მომზადება. ავიყვანე მასწავლებელი ქირით და დავიწყე ენერგიულათ მომზადება, ამავე დროს მუშების წრეებში განუწყვეტლივ ვმუშაობდი პარტიულ ნიადაგზედ. 1898 წ. გაფიცვამ ცოტა შემიფერხა მეცადინეობა, მარა 1899 დიდმა გაფიცვამ სრულიად ჩაფუშა ყველაფერი. გაფიცვა სრული დამარცხებით დამთავრდა, როცა სიტყვით ვერას გავხდით შინდის ჯოხებს მივმართეთ, რის წყალობითაც გაფიცვამ რამდენიმე დღეს გასტანა, რის შედეგად ყოვლად შეუძლებელი შეიქმნა ჩემი თბილისში დარჩენა. გადავედი ბაქოში. აქ უკვე კლასიკურ მომზადებას მივანებე თავი და მივყავი ხელი მარტო პარტიულ მუშაობას. შევქენით პატარა წრეები ლ. კეცხოველთან ერთათ და მოვაწყვეთ ბაქოში პატარა სტამბა (არალეგალური) მე მალე დავბრუნდი თბილისში ამხანაგების თხოვნით და დავდექი ისევ რკინ. გზის სახელოსნოში. 1901 წელს თბილ. კომიტ. გადაწყვიტა 22 აპრილის დემონსტრაციის მოხდენა შიგ ქალაქში და დამავალეს მე დროშის დახატვა წარწერით და სამი სურათის კ. მარქსის, ფ. ენგელსის და ლასალის დახატვა და აგრეთვე დროშის აწევა. დადგენილება 22 აპრილს 1901. ისტორიული, იქმნა მოყვანილი სისრულეში, სხვასთან ერთათ მეც ბევრი მცემეს მაგრამ სიკვდილს და დატყვევებას გადურჩი. 1901 წელს მოხდა მოწინავე ამხანაგების კრება ავლაბარში სადაც დაესწრო 40 კაცი, ავირჩიეთ თბილისის ხელ-მძღვანელი კომიტეტი, მაგრამ ამ კრებაზედ მონაწილეთაგან მოწინავე მუშამ სტარასენკომ, რომელიც იქმნა კომიტეტის წევრათ არჩეული სუყველანი გაგვცა. ამავე დროს ჟანდარ. როსტმიტრს გადასცა ვინ რა ფუნქციებს ვასრულებდით. 16 თებერვალს 1902 წელს მთელი შემადგენლობა დაგვატყვევეს ზოგი სახლში და ზოგიც კრებაზედ. მეტეხის ციხეში ამ ხანათ საშინელი რეპრესიები იყო. რამდენიმე ხნის შემდეგ ჩვენი დატუსაღებისა რეპრესიები უფრო გააძლიერეს. ფანჯრებს ფიცრების შიტები გაუკეთეს, მოგვისპეს საშვალება ჰაერი დაგვენახა, კამერა ნამდვილ ჯოჯოხეთს დაამგზავსეს. ერთხმათ გადავწყვიტეთ შიტების დამტვრევა, რომელიც უკვე მოვიყვანეთ სისრულეში, მცველებმა ტყვიები დაგვიშინეს, მარა არავინ დაჭრილა. ამის შემდეგ მკაცრი სასჯელი გადაგვიწყვიტეს. წაგვართვეს საგებ-სახურავი; პალტო, მოგვისპეს სადილი, პაპიროსი, წაიღეს ლამპა, მის მაგივრათ მოიტანეს ჭრაქი, მოგვისპეს სეირნობა და სხვა და სხვა.

გვაძლევდენ მხოლოდ წყალს და პურს, ამ პირობებში ვიყავით 7 დღე. 1902 13 მარიამობისთვის გამგზავნეს ხონში პოლიციის მხედველობის ქვეშ, საქმე კი გადასცეს სამინისტროს. ხონში არ შევჩერებულვარ, მივაშურე ქუთაისს, აქ სხვა ამხანაგებთან ერთათ შევკარით ორგანიზაცია და გამოუშვით პროკლამაციები. ორგანიზაციამ აქ მოაწყო მეწაღეების და პრიკაშჩიკების გაფიცვა. საერთო კრება მოხდა გელათში, დაესწრო 200 მდე კაცი; მე ვცხოვრობდი აქ კოლა ხონელის ფსევდონიმით, მაგრამ ერთი მუშამ ჟორჟოლიანის დასაფლავების დროს ორგან მომანდო მე სიტყვა მეთქვა საფლავზედ. ავაფრიალეთ პატარა დროშა აუარებელი პოლიციელების თანდასწრებით. მათ მოინდომეს ჩემი დაპატიმრება, მაგრამ შეიარაღებული ამხანაგების წყალობით ვერ დამატყვევეს და მოვასწარი სიმინდებში დამალვა. მაგრამ 9 სეკტემბერს 1903 წელს დამატყვევეს ხონში და გადამასახლეს აღმოსავლ. ციმბირში 3 წლით, დამინიშნეს საცხოვრებლათ სოფ. უიანი, ირკუტსკზედ დაშორებული 500 ვერსით. 1904 წელს ირკუტსკის გენ. გუბერნატორი კუტაისოვი არა ჩვეულებრივ რეპრესიებს აწარმოებდა პოლიტიკურ გადასახლებულთ წინააღმდეგ, რომლის შედეგი იყო შეიარაღებული შეტაკება ქალაქ იაკუტსკში, ამ პროცესში მონაწილეობისათვის ხელმეორეთ დამატყვევეს. სამი თვის ალექსანდროვის ციხეში ჯდომის შემდეგ გამაგზავნეს კალიმსკში. იატხაპიმში მოგზაურობის დროს მოგვიხდა შეტაკება კანვოისთან, რომელიც შედგებოდა 70 კაცისაგან. ჩვენ ვიყავით 50 კაცი სოფ. იჩორაში, რომლის დროსაც ერთი მოგვიკლეს (შაჩკი) და 4 დაჭრეს, მათ შორის მეც. ამ შეტაკების დროს გუბერნატორმა განკარგულება მოახდინა, რომ დავეტოვებინეთ ოლიოკმინსკში 100 ვერსის დაშორებით იაკუტსკზედ, ვინაიდან ჩვენ გამოვაცხადეთ შიმშილობა 7 დღის განმავლობაში საჭმელი არ მიგვიღია, გუბერნატორი შიშობდა, რომ მეტი აღელვება არ გამოეწვია იაკუტსკის პოლიტიკურებში. ყველგან პირობები აუტანელი იყო. 1905 წელს მანიფესტის ძალით დავბრუნდი ისევ თბილისში და შევედი ისევ სახელოსნოში. 1906 წელს რეაქციის დროს ისევ ორგანიზაციაში მუშაობა 1907 თბილისის კომიტეტი ვიღაცამ გასცა და სხვასთან ერთათ ნადიროვკაში თბილ. კომიტ. კრებაზედ დამატყვევეს 23 ივნისს. ვითვლებოდი კომ. ხაზინადრათ და თანაც მქონდა ორგ. ფული, მაგრამ მოვახერხე მისი ნაწილ-ნაწილ დარიგება იქვე ამხანაგებში. 13 თვის პატიმრობის შემდეგ გადამიწყვიტეს ტხურუზანის მხარეზედ გადასახლება 5 წლით, მაგრამ ჩხეიძის შუამდგომლობის მეოხებით შემიცვალეს ვოლოგდის გუბერნიათ. 1909 წელს დამასახლეს ქალაქ ტოტმაში, აქ ძრიელ ავადმყოფი ჩავედი და უფრო გამიძნელდა ავადმყოფობა სიცოცხლე ბეწვზედ ეკიდა, თუმც ადგილობრივმა ექიმებმა აღძრეს შუამდგომლობა უმაღლეს მთავრობასთან, რომ საჩქაროთ გადავეყვანე არენბურგის გუბერნიაში, ვინაიდან ჩემი სიცოცხლე საშიშ მდგომარეობაში იყო, მაგრამ მე არ მოუცადე განკარგულების და პასუხის მოსვლას და ადრე გამოვიპარე კარგანოვის გვარით. ერთი თვის განმავლობაში არალეგალურათ მექიმობდა კიკალიშვილი, მერმეთ ამისვე რჩევით წავედი საექიმოთ სოხუმში. აქ კი ცხოვრებისათვის საჭირო იყო საშვალება, მე კი ეს არ მქონდა, გავხსენი პატარა სამხატვრო ქარხანა, ვატარებდი ნიკოლაი მიქაძის გვარს, მაგრამ დახე უბედურებას. პოლიციამ აქაც გამიგო, ერთი წლის შემდეგ ერთ დღეს დამატყვევეს, მაგრამ პოლიციაში აღმოჩნდა ერთი ამხანაგი, რომელმაც დაარწმუნა ბოქაული, რომ მე ნამდვილათ მიქაძე ვარ და არა მაჭარაძე.

ბოქაული გაბრიყვდა და გამანთავისუფლა, მხოლოდ მეორე დღეს 5 საათზედ უნდა გამოვცხადებულიყავი. მე იმავე ღამეს გავემგზავრე ფოთისაკენ. ფოთში ჟანდარმა ვაგზალში დამატყვევა, მაგრამ 25 მან. მიცემით ვიხსენი აქაც თავი. გადავსახლდი ბაქოში. აქ განვაგრძე ისევ მიქაძის გვარზედ ცხოვრება, მარა 1913 წელს გამოვედი ჩემს გვარზედ, მეგონა აწი არ დამიჭერდენ, მაგრამ 1914 წელს ისევ დამატყვევეს და 2 თვის ბაილოვის ციხეში ჯდომის შემდეგ გამიშვეს და დამტოვეს პოდნაზორათ. 1917 წელს გადატრიალების შემდეგ ისევ მივაშურე თბილისს, დავდექი რკინ. გზის სახელოსნოში. დადგომის თანავე ამირჩიეს უმთავრ. რკინ. გზის სახელოსნოს კომიტ. თავმჯდომარეთ. რეორგანიზაციის შემდეგ ამირჩიეს 1 რაინ. სოც. დემ. კოლექტივის თავმჯდომარეთ და თბილისის კომიტეტის წევრათ 1919 წ. ამიერ კავკ. რკინ. გზის სიებდზედ ამირჩიეს უმთავრეს კომიტეტის წევრათ. თებერვალში ამირჩიეს მუშათა და სალდ. საბჭოს წევრათ და აღმასრულებელ კომიტ. წევრათ. საქართველოს დამოუკიდებლობის შემდეგ კი საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრათ.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

რამიშვილი ისიდორე ივანეს ძე

(დ. 7 ივნისსი, 1859, სურები). ქართველი. პედაგოგი, პოლიტიკოსი. სოციალ-დემოკრატი.

დაიბადა სურებში გლეხკაცის ოჯახში. ათ წლამდის ოჯახში ეწეოდა გლეხურ მუშაობას. მაშინ კი დაებადა სურვილი სწავლისა. მარა სოფლის სკოლები მაშინ არ იყო. იყო მთელს გურიაში მარტო ქ. ოზურგეთში ორი სასწავლებელი – სამოქალაქო და სასულიერო ორ კლასიანი. ნათესავმა მღვდელმა კეკელიძემ თავის შვილად მიაბარა ყმაწვილი ისიდორე იმ სასწავლებელში. ორ წელიწადს სხვის გვარზე სწავლობდა. ბოლოს საიდუმლო გამჟღავნდა და ისიდორე სასწავლებლიდან გამოაგდეს. განვლო ხანმა, ბავშვს ისევ მოენატრა სწავლა და სასწავლებელი. ჩუმად მიდის თავის სოფლიდან ოზურგეთში, უვარდება ფეხქვეშ მაშინდელ სკოლის ზედამხედველს დეკ. ქიქოძეს და სთხოვს ისევ სკოლაში მიღებას. ყმაწვილს წადილი უსრულდება და ისევ შედის სამ დღეში სკოლაში. ახლა კი ის თავის ნამდვილი გვარით არის და უფრო გაბედულად ზის, აღარ ეშინიან დაბეზღების. ორკლასიანი სასწავლებელი მალე ოთხკლასად გადაკეთდა და ისიდორემ ის პირველ შეგირდათ დაასრულა. შევიდა სასულიერო სემინარიაში 1878 წელს და გაათავა 1885 წ. მისი რწმენა პოლიტიკური მაშინ ნაროდნიკული იყო და განიზრახა თავი შეეწირა გლეხთა განათლების საქმეს. ის მიდის სოფლის მასწავლებლად სადაც დარჩა მთელი 20 წელიწადი. ძალიან ცდილობდენ მისი სკოლის ამხანაგები მარქსისტები, მარა დიდხანს მას ნაროდნიკობაზე ხელი ვერ ააღებინეს. სკოლები, ბიბლიოთეკები, სადამრიგებლო კლასები დიდებთან, კლასები გზები და სხ. სახალხო საქმეებთან ერთან აკმაყოფილებდნენ მას და კურსის შეცვლას არ აძალებდენ, მარა ხანგრძლივმა მუშაობამ ამ სარბიელზე იგი დაარწმუნა, რომ ისტორიის ღერძი სხვაგან ძევს და არა აქ სოფლად. ქალაქებისკენ დაიწყო ცქერა. ამას ხელი შეუწყო წერა-კითხვის განკარგულებამ, რომლითაც ის სოფლიდან გადაყვანილ იქმნა ქ. ბათუმის ქართული სკოლის მომვლელად. ჩაიძირა მუშების სიყვარულში და იქიდან ის მერე აღარ ამოსულა, თუმცა გლეხების სიყვარული მისი გულიდან აქამდისაც არ ამოსულა და ახლაც სიხარულით მიეშურება გლეხებთან, მაგრამ არა ძველი პროგრამით, არამედ ახალი ს. დემოკრატიულით. მას დევნიდა ძველი რეჟიმი და ბევრჯერ ციხეში მჯდარა და ყოფილა გადასახლებულიც რამდენიმეჯერ. მისი დევნა-გადასახლება გახშირდა მისი პირველი დუმის დეპუტატობის შემდეგ, რადგან მისი გამოსვლები დუმის კათედრიდან არ მოსწონდა ძველ ბატონებს. რევოლუციამ უსწრო მას ქ. სამარაში და იქვე იწყო ფართო რევოლუციონური მუშაობა. იქნა გაწვეული პეტროგრადში და იქ შეუდგა მუშაობას. მალე გარემოებამ მოითხოვა მისი კავკაზში ჩასვლა და მას მერე აქ იღვწის. ათი თვე დაჰყო ბაქოში შრომას კამისარის თანამდებობაში, იყო წევრი ამიერ კავკაზის სეიმისა და არის წევრი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ს. დემოკრატიულ ფრაქციაში.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

წერეთელი ვასილ გიორგის ძე

(დ. 18 იანვარი, 1862, სოფ. ცხრუკვეთი, შორაპნის მაზრა – გ. 1937). ქართველი. ეროვნულ დემოკრატი. ექიმი.

თფილისის ადრესი: სურპნიშანის ქუჩა №2

1884-1887 წლ. სწავლობდა ადესის უნივერსიტეტის საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტზე ორ წელსა და იურიდიულზე ერთს წელს. 1899 წელს დაასრულა სწავლა კიევის უნივერსიტეტის სამკურნალო ფაკულტეტზე.

ნაციონალისტი და დემოკრატი. 1885 წელს მუშაობდა „ნაროდნიკების“ სასტუდენტო ჯგუფში. 1886 წელს მან აღიარა მარქსის მოძღვრება და მუშაობდა მუშათა შორის 1887 წლამდის. 1887 წელს იქნა გამორიცხული სასტუდენტო მოძრაობაში მონაწილეობისათვის ეგრეთწოდებული მესამე პუნქტით და გაგზავნილი ეტაპით ქუთაისში. 1889 წელს თანამშრომლობდა, როგორც მუდმივი თანამშრომელი გაზ. „ივერიაში“. მესამე პუნქტისაგან განთავისუფლდა მხოლოდ 1893 წელს. 1890 წელს ჰქონდა კონფლიქტი ქუთაისის გუბერნატორთან და იძულებული იყო ამის გამო თავი დაენებებინა ჭიათურის სამკურნალოში მუშაობისათვის, შემდეგ იყო ბაქოს გუბერნიის გ[..]ქჩაის მაზრის ექიმად. სოფელ ქოდანის (კახეთში) სამკურნალოს ექიმად. თიანეთის მაზრის ექიმად. რაჭის მაზრის ექიმად. 1906 წელს არ გაექცა დამსჯელ რაზმს სოციალისტ-ფედერალისტების ორგანიზაციაში მუშაობისა და საზოგადოდ მაშინდელ რევოლიუციურ მოძრაობაში მონაწილეობის გამო ბათუმში და იქნა გენერალგუბერნატორის განკარგულებით იქიდან გადასახლებული სოციალისტ ფედერალისტურ გაზეთში – ჩერნომორსკი გოლოსში – თანამშრომლობისა და პარტიული მუშაობისათვის. იმავე წელს გამოვიდა ჩუმი ბრძანება მისი დატუსაღების შესახებ და იძულებული იყო გაპარულიყო ქუთაისიდან. 1898 წლამდის ცხოვრობდა არალეგალურად სოფელს ქარელში (გორის მაზრაში). 1898 წლიდან ცხოვრობს ქუთაისში, როგორც ქალაქის თვითმართველობის სამკურნალოს ექიმი და ასრულებს იმავე დროს სასწავლებლის ექიმის მოვალეობას.

შრომები
მას დაუწერია აუარებელი პუბლიცისტური წერილი გაზ. „ივერიაში“, „ცნობის ფურცელში“, „კოლხიდაში“, „იმერეთში“, „სამშობლოში“, „ჩვენს ქვეყანაში“, „საქართველოში“ და სხვ. და მათ შორის სახალხო წერილები ტუბერკულოზის, სანიტრისა და საჰიგიენო საკითხების შესახებ. განაგრძობს დღესაც ლიტერატურულ მოღვაწეობას. ირიცხება ქუთაისის ქალაქის თვითმართველობის საბჭოს წევრად.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

წერეთელი ირაკლი (კაკი)

(დ. 20 ნოემბერი, 1881, ქუთაისი — გ. 21 მაისი, 1959, ნიუ-იორკი). რუსეთისა და საქართველოს პოლიტიკური მოღვაწე. სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წევრი, მენშევიკი. რუსეთის II დუმის დეპუტატი. ამიერკავკასიის სეიმის წევრი. საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრი.

ირაკლი (კაკი) წერეთლის მამა – გიორგი წერეთელი იყო გამოჩენილი ქართველი პუბლიცისტი და პოლიტიკური მოღვაწე. დედა – ოლიმპიადა ნიკოლაძე, ქართველი პუბლიცისტისა და საზოგადო მოღვაწის ნიკო ნიკოლაძის და.

1900 წელს ირაკლი (კაკი) წერეთელი ირიცხება მოსკოვის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე. სტუდენტურ მოძრაობაში მონაწილეობის გამო 1902 წელს მას სასწავლებლიდან რიცხავენ და ასახლებენ ციმბირის ქალაქ ირკუტსკში.

ერთი წლის შემდეგ გადასახლებიდან ბრუნდება კავკასიაში და ხდება სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის თბილისის კომიტეტის წევრი (მენშევიკი).

1904 წელს დაპატიმრების შიშით მიემგზავრება ბერლინში და აბარებს უნივერსიტეტში. ტუბერკულიოზით მძიმედ დაავადებული 1905 წელს იძულებულია დაბრუნდეს ქუთაისში.

1907 წელს ირჩევენ II სახელმწიფო დუმის დეპუტატად ქუთაისის გუბერნიიდან. სადაც იგი დუმის აგრარული კომისიის წევრია და თავმჯდომარეობს სოციალ-დემოკრატთა ფრაქციას. 3 ივლისის გადატიალების შემდეგ დააპატიმრეს და მიესაჯა 5 წლიანი კატორღა, რომელიც ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო შეეცვალა 6 წლიანი პატიმრობით, შემდგომში აღმოსავლეთ ციმბირის გუბერნიაში ცხოვრების უფლებით (1917 წლამდე).

1917 წლის 19 მარტს პეტროგრადში ბრუნდება და პეტროგრადის საბჭოს აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი ხდება.

რუსეთის მუშათა და ჯარისკაცთა საბჭოების I ყრილობის დელეგატი წერეთელი კითხულობს მოხსენებას ომისადმი დამოკიდებულების თემაზე. მას მიაჩნდა, რომ ომის დასრულება შესაძლებელია კომფლიქტში ჩართული ქვეყნების სოციალისტების გაერთიანების შედეგად. ამისათვის სცადა სტოგჰოლმის საერთაშორისო კონფერენციის მოწყობის ორგანიზება 4 აპრილის სოციალ-დემოკრატების (ბოლშევიკების, მენშევიკების და ფრაქციის გარეთ მყოფთა) კრებაზე, მან მოითხოვა საერთო პარტიული ყრილობის მოწვევა.

წერეთელი მკაცრად აკრიტიკებდა ვ. ი. ლენინის „აპრილის თეზისებს“ და მის ცენტრალურ იდეას, რუსეთის სოციალიზმში გადასვლასთან დაკავშირებით. ბურჟუაზიასთან კოალიციის მომხრე წერეთელი 27 აპრილს სიტყვით გამოვიდა მე-4 მოწვევის სახელმწიფო დუმის სხდომაზე: „ჩვენ ვეუბნებით ხალხს: აი ბურჟუა, აი ბურჟუაზიის პასუხისმგებელი ორგანო – დროებითი მთავრობა. მაგრამ აქვე ვამატებთ: ისინი იმ ბურჟუაზიის წარმომადგენლები არიან, რომლებიც შეთანხმდნენ საერთო დემოკრატიულ პლატფორმაზე, დაიცვან რუსეთის თავისუფლება დემოკრატიასთან ერთად. („რევოლუცია 1917“, ტ. 2, გვ. 77).

რუსეთის დროებითი მთავრობის ფორმირების შემდეგ ირაკლი (კაკი) წერეთელი ინიშნება რუსეთის ფოსტა-ტელეგრაფის მინისტრად (მაისი-აგვისტო).

24 ივლისს გამოდის დროებით მთავრობიდან და მთლიანად ერთვება საბჭოების მუშაობაში. აგვისტოში რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის გაერთანებული ყრილობის დელეგატია. მას ირჩევენ რსდმპ(გ) ცენტრალური კომიტეტის წევრად. 19 აგვისტოს მოხსენებაში „პოლიტიკური მდგომარეობა და პარტიის ამოცანები“ იგი ამბობს: „დადგა ტერორისტული პოლიტიკის დრო, რათა თავიდან ავიცილოთ სამოქალაქო ომი და გავშალოთ ფრონტი.“ („რევოლუცია 1917“, ტ. 2, გვ. 77).

ოქტომბრის რევოლუციისადმი მისი დამოკიდებულება უარყოფითია. 1918 წლის 5/18 იანვრის დამფუძნებელი კრების სხდომაზე მან განაცხადა: „რევოლუცია რუსეთში ერთია – ის თებერვლის თვეში დაიწყო და მას მერე მძიმე გამოცდა გადაიტანა, თუმცა ყველაზე მძიმე გამოცდას ის ამ წუთას გადის. მას მხრებზე მძიმე ტვირთი აწევს, რომელმაც შესაძლოა ის ხანგრძლივი დროით გასრისოს … რუსეთი ორ მტრულ ბანაკად იყოფა … სამოქალაქო ომის ხაზმა დემოკრატიის გულზე გაიარა“.

7 იანვარს ფ.ფ. კოკოშინისა და ა.ი. შინგაროვის მკვლელობის შემდეგ ვ.ი. ლენინი შუამავლების მეშვეუბით ურჩევს წერეთელს დატოვოს რუსეთი და საქართველოში დაბრუნდეს. (Денике Ю.П., И.Г. Церетели, „Новый журнал“, 1959, № 57, გვ. 284).

თბილისში დაბრუნებისთვავე აქტიურად ერთვება პოლიტიკურ საქმიანობაში. ხდება ამიერკავკასიის სეიმის დეპუტატი. გამოდის ბრესტის სამშვიდობო ხელშეკრულების წინააღმდეგ. მისი აზრით, საქართველო მარტო ბოლშევიკურ რუსეთთან ბრძოლაში დამარცხდება და ამიტომ ამიერკავკასიის ხალხების გაერთიანების მომხრეა: „თუკი ამიერკავკასიის ხალხთა ერთობა დაირღვა, ჩვენ ფეხქვეშ გაგვთელავენ“ („Речи“, ტ. 2, გვ. 100-01)

ამიერკავკასიის ფედერაციის დაშლის შემდეგ მცირე ერების გადარჩენის გზას წერეთელი საერთაშორისო დემოკრატიაში ხედავს. („Речи“, ტ. 2, გვ. 121)

საქართველოს ეროვნული საბჭოს დაფუძნების შემდეგ ხდება ეროვნული საბჭოს აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი, მისი წინადადებით ეროვნულ საბჭოს 25 მაისს სახელი გადაერქვა და ეწოდა „პარლამენტი“.

1919 წელს აპრილში მონაწილეობას იღებს პარიზის სამშვიდობო კონფერენციაში.

საქართველს 1921 წლის ოკუპაციის შემდეგ ემიგრაციაში მიემგზავრება.

1931 წელს ამთავრებს სორბონის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტს და ეწევა იურიდიულ საქმიანობას ჯერ საფრანგეთში, ხოლო 1940 წლიდან ამერიკის შეერთებულ შტატებში.

გარდაიცვალა ნიუ-იორკში (აშშ). დაკრძალულია ლევილის სასაფლაოზე.

თხზულებანი:

• Речи, т. 1-2, П- Тифлис, 1917-18; Воспоминания о Февр. рев-ции, т. 1-2, Париж, 1963.
• И.Г. Церетели Апрельский кризис и образование коалиционного правительства.
• წერეთელი, ირ. ჩვენი ტაქტიკის ძირითადი საკითხი / ირ. წერეთელი. – პარიზი, 1927. – 39 გვ.
• წერეთელი, ირაკლი ისტორიული წერილები: 1. ფედერალისტების გასოციალისტ-რევოლიუციონერობა, 2. სოციალ-დემოკრატები თუ სოციალისტ-რევოლიუციონერები. – ქუთაისი, 1907 (ი. კილაძის და ი. ხელაძის სტ.). – 96გვ. ; 20სმ

წყარო:

• Н.Л.Барсуковой в кн.: Политические деятели России 1917.
• биографический словарь. Москва, 1993.
• Л.Г. Протасов. Люди Учредительного собрания: портрет в интерьере эпохи. М., РОСПЭН, 2008.

ჩხეიძე ნიკოლოზ (კარლო) სამსონის ძე

დ. 1863 წელი სოფელი ფუთი – გ. 1926 წლის 7 ივნისი ლევილი. საქართველოსა და რუსეთის პოლიტიკოსი და სახელმწიფო მოღვაწე, სოციალ-დემოკრატიული პარტიის წევრი, რუსეთის მესამე და მეოთხე მოწვევის სათათბიროს დეპუტატი თბილისის გუბერნიიდან, საქართველოს ეროვნული საბჭოსა და ამიერკავკასიის სეიმის თავმჯდომარე.

ნიკოლოზ ჩხეიძე დაიბადა შორაპნის მაზრსი სოფელ ფუთში 1863 წელს. სწავლობდა ქუთისის გიმნაზიაში, რომლიც ოჯახური პირობებოს გამო ვერ დაასრულა. 1887 წელს ჩაირიცა ოდესის უნივერსიტეტში თავისუფალ მსმენელად, სადაც ერთი წელი დაჰყო. 1889 წელს ჩააბარა ხარკოვის საბეითლო (ვეტერინალურ) ინსტიტუტში. სტუდენტური გამოსვლების გამო იგი გამორიცხეს სასწავლებლიდან.  

ნიკოლოზ ჩხეიძე ხარკოვიდან ბრუნდება საქართველოში.  1890 მუშაობას იწყებს „ფილოქსერის პარტიაში ჯერ შორაპნის მაზრაში და ბოლოს ქ. ბათომში, როცა ფილოქსერის პარტია გაუქმდა უადგილოდ დარჩა, ნ. ს. ჩხეიძე იძულებული იყო კერძო გაკვეთილებით ეცხოვრა.  1906 წლამდის ის იყო ბათომის საავათმყოფოს სამეურნეო ნაწილის გამგე და ამავე დროს ქალაქის საბჭოს ხმოსანიც. ხმოსნათ აირჩიეს ის 1902 წელს. ამ თანამდებობაში დარჩა ოთხ წელიწადს და დაიმსახურა როგორც კარგი ორატორის, ისე საქმის კაცის სახელი 1906 წ. ჩხეიძე იძულებული გახდა ადმინისტრაციის მიერ დევნის გამო ბათომს მოშორებოდა. ”(ჟურ. „ეკალი“ 1907 წლის №3)”

1892 წლისდან  ნიკოლოზ ჩხეიძე სოციალ-დემოკრატიული ორგანიზაციის  „მესამე დასს“ წევრი ხდება. „მესამე დასის“ გამოცხადების დღიდანვე  ის წერდა გაზეთ „კვალში“ სხვადასხვა ფსევდონიმით, უფრო ხშირად კი „ქართველი მკითხველის“ სახელით. ამ უკანასკნელის ფსევდონიმით მან დაწერა ცნობილი ბროშურა „საუცხოო ნიმუში ნ. ნიკოლაძის ლიტერატურული მოღვაწეობისა“.

1898 წლიდან კარლო ჩხეიძე რუსეთის სოციალ-დემოკრატიულ პარტიის წევრია, 1903 წლიდან – მენშევიკი.

იგი მონაწილეობას იღებს   1905 წლის რევოლუციაში. 1907 წელიდან აქტიურად ეწევა პოლიტიკურ საქმიანობას, ჯერ თბილისის სათათბიროს ხმოსანია, შემდეგ კი რუსეთის მესამე სახელმწიფო დუმის დეპუტატი  თბილისის გუბერნიიდან. რუსეთის მეოთხე სახელმწიფო დუმაში ჩხეიძე მენშევიკთა ფრაქციას თავმჯდომარეობს.

1917 წლის 27 თებერვალს ჩხეიძე პეტროგრადის მუშათა დეპუტატთა საბჭოების დროებით აღმასრულებელი კომიტეტს თავმჯდომეობს. ამავე დღეს იგი სახელმწიფო სათათბიროს დროებითი კომიტეტის წევრი ხდება.  

1917 წლის 6 სექტემბერს პეტროგრადის მუშათა და ჯარისკაცთ საბჭოებში ბოლშევიკების რეზოლუციის – „ხელისუფლების შესახებ“  მიღების შემდეგ ჩხეიძე პროტესტის ნიშნად ტოვებს თავის თანამდებობას და ბრუნდება სამშობლოში. 

ოქტომბრის რევოლუციას იგი უარყოფიდად ხვდება. 1918 წელს მას ირჩევენ ამიერკავკასიის სეიმის თავმჯდომარედ. 1819 წელს საქართველოს დამფუძნებელი კრების თავმჯდომარეა.

1921 წლის თებერვალში საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ჩხეიძე მიემგზავრება ემიგრაციაში საფრანგეთში. მან სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა 1926 წლის 7 ივლისს.

წყარო: ჟურნალი „ეკალი“ 1907 წლის №3 – ნიკოლოზ (კარლო) ჩხეიძე:

წყარო: Орлов А.С., Георгиева Н.Г., Георгиев В.А. Исторический словарь. 2-е изд. М., 2012, с. 564.

ჩიქოვანი დავით გიორგის ძე

ავტობიოგრაფია

ქართველი. რადიკალ-დემოკრატიული გლეხთა პარტიის წევრი, აგრანომი.

ტფილისის ადრესი: ჩერქეზიშვილის ქუჩა, №145.

დავიბადე 1887 წელს სამეგრელოში, სოფელ სუხჩეში, რომელიც არის ჩემი დედულეთი.

დავამთავრე 1908 წელს ტფილისის სათავად-აზნაურო ქართული გიმნაზია. იმავე წელს ბიძის დახმარებით გავემგზავრე სწავლის გასაგრძელებლად საზღვარგარედ – ბელგიაში. ბელგიის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ქალაქ ლიეჟში ვსწავლობდი 2 წელს საინჟინერო ნაწილზე. 1910 წელს ნივთიერ დაბრკოლებათა გამო იძულებული შევიქენი დამეტოვებინა უნივერსიტეტი და დავბრუნებულიყავ სამშობლოში.

1910 წლის შემოდგომაზე გავემგზავრე კოსტანტინეპოლს. იქ დავყავი 8 თვე, რომლის განმავლობაშიაც, როგორც საკუთარი კორესპონდენტი წერილებს ვათავსებდი „სახალხო გაზეთში“ ქართველ მაჰმადიანთა და საზოგადოდ ოსმალეთის ცხოვრებიდან. კოსტანტინეპოლში, ჩემისა და ბ. ირაკლი ტატიშვილის მეთაურობით და ქართველ კათოლიკე მღვდლების: პიო ბალიძის, შალვა ვარდიძის, მარკო ნონოშვილის და სხვათა დახმარებით დავაარსეთ ქართველ მაჰმადიანთათვის საზოგადოება, ოსმალეთის მთავრობის მიერ დამტკიცებული წესდებით, რომელსაც ოსმალურად ეწოდებოდა: „გურჯი თააუნჯე მუთ“, რაც ნიშნავს – ქართველთა დამხმარე საზოგადოებას.

1911 წლის მაისს ოსმალეთიდან დავბრუნდი საქართველოში. ამავე წლის მარიამობისთვეში წერა-კითხვის საზოგადოებიდან მივიღე 25 მანეთიანი სტიპენდია და გავემგზავრე პეტერბურგში და სწავლა განვაგრძე უმაღლეს სამეურნეო კურსებზე. აქ ვსწავლობდი ვიდრე 1915 წლამდე. ამ წელს მე-IV კურსზე ვიყავი, რო მომიახლოვდა ომში გაწვევა, როგორც მეორე ხარისხის რადნიკს.

ამ დროიდან თავი დავანებე კურსებს და პეტროგრადს და სამსახურში შეველი ჰელსინგფორსში ფინეთის სახელმწიფო რკინისგზათა მთავარ სამმართველოში. ფინეთში დავყავი თითქმის 2 წელიწადს. იქიდან ვთანამშრომლობდი მაშინდელ ჯერ კიდევ თავისუფალ ორგანო „საქართველოში“. რევოლუციის პირველ თვეებში, აპრილში ფინეთიდან დავბრუნდი სამშობლოში.

რაც შეეხება ჩემი სულიერ ცხოვრების მთავარ საფეხურებს – იგი ასეთია: დღიდან სოციალისტ-ფედერალისტთა პარტიის დაარსებისა მე ვიყავი მისი აქტიური წევრი და ვმუშაობდი იმდენად, რამდენადაც ეს შესაძლებელი იყო ჯერ როგორც გიმნაზიის მოწაფისა და მერე სტუდენტისათვის. სოციალისტ-ფედერალისტობის დროს მე ვეკუთვნოდი ს.-ფედერალისტთა იმ მემარცხენე ფრთას, რომელიც თანაუგრძნობდა ანარქიზმს და კომუნიზმს.

ამ პარტიაში დავყავი ვიდრე 1914 წლამდე, ხოლო შემდეგ თანდათან დავშორდი და ომის დასაწყისში სავსებით ჩამოვშორდი.

ფედერალისტთა პარტიიდან ჩამოშორების შემდეგ მთელი ომის განმავლობაში თავისუფალ მოაზრედ დავრჩი და მხოლოდ 1917 წლიდან ვატარებ სახელს იმ ნორჩ პარტიისას, რომლის წარმომადგენელიცა ვარ საქართველოს პარლამენტში.

სოც.-ფედერალისტობის დროს არალეგალური მოღვაწეობა გამიწევია, მაგრამ პოლიტიკური სასჯელი არ გადამხდია.

ვთანამშრომლობდი შემდეგ გაზეთებში: „სახალხო გაზეთში“, „თემში“, „საქართველოში“ და სხვა გაზეთებში. ვიყავი რედაქტორ-ხელმძღვანელი რადიკალ-დემოკრატიულ გლეხთა პარტიის ყოველდღიურ გაზეთ „ჩვენი რესპუბლიკისა“ და ყოველკვირეულ „გლეხისა“.

სხვა და სხვა დროს და სხვა და სხვა გაზეთებში გვარის გარდა ვწერდი შემდეგ ფსევდონიმებს: დ. გიორგაძე, დ. ნინოშვილი, ჯავიდ-შეი, სუხჩელ-სუმაჭახელი, გორდელი და სხვა.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

შენგელაია ლეო ანდრიას ძე

დ. 1887, სოფ. ომუჯში (ზუგდ. მაზრა). იურისტი. საქართველოში მომქმედ სოციალისტ-რევოლიუციონერთა პარტიის ცენტრალური კომიტეტის თავმჯდომარე.

განათლებით იურისტი,  გიმნაზია გაათავა ექსტერნათ. შემდეგ შევიდა იურიდიულ ფაკულტეტზე. სოც. რევ. პარტიაში მუშაობს 1908-09 წ. იჯდა რუსეთის სხვა და სხვა ციხეებში.

ბრალს სდებენ პარტიის წევრობაში. ხელმძღვანელობს პარტიულ პრესას. სწერს სხვა და სხვა ფსევდონიმით. 1917 წელს დაარსა სხვა ამხანაგებთან ერთად „თავისუფალი გიმნაზია“, რომლის გამგეთ არის დღესაც. არის სოც. რევ. პარტიის ცენტრალური ორგანოს „შრომის“ რედაქტორი.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

ღლონტი თევდორე ზურაბის ძე

დ. აპრილის თვე, 1888. დაამთავრა ეკონომიური განყოფილება აწ არსებულ პეტროგრადის კომერციულ ცოდნათა ინსტიტუტში, სადაც საგანგებოდ მუშაობდა ს. ნ. პროკოპოვისის ხელმძღვანელობით.

ყმაწვილობიდანვე განსაკუთრებით ეტანებოდა პოლიტიკურ ეკონომიას და ჯერ კიდევ გიმნაზიელების წრეში განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდა მის შესწავლას ჟელეზნოვის, ბოგდანოვის და ჩუპროვის საშუალებით.

1905-06 წლებში ხელმძღვანელობდა სამშობლო სოფელ ლანჩხუთში (გურია) მკითხველთა წრეებს, რომელიც დაარსდა სოც.-დემოკრატიულ ორგანიზაციის მიერ, სადაც პარტიის წევრად ირიცხებოდა. 1906 წელში ადმინისტრაციამ განდევნა სოფლიდან გაზეთებში თანამშრომლობისათვის. პირველად დაიწყო თანამშრომლობა რუსულ გაზეთებში, ქართულში კი პირველი ფელეტონი დაბეჭდა გაზეთ „ელვაში“ შემდეგი სათაურით: „დამარცხდება თუ არა მოძრაობა?“. პეტროგრადში, სადაც სპეციალურად შეისწავლა კლასიკური ეკონომიური მეცნიერება გატაცებული იყო ფრ. ლისტის მოძღვრებით და ქართულ ეკონომიკის შესწავლას მიჰყო ხელი. პეტროგრადში რამდენიმე ლექცია წაიკითხა კურსებზე სოფლის ეკონომიკაზე ევროპაში. იქვე თანამშრომლობდა ჟურნალ „ეკონომისტ როსიაში“ და მიწათმოქმედების სამინისტროსთან არსებულ სტატისტიკურ გამოცემებში, რომლის საპატიო თანამშრომლად ამ ჟამადაც ითვლება.

პეტროგრადიდანვე 1909 წლიდან დაიწყო თანამშრომლობა ქართულს გაზეთებში, წერდა აკადემიურ საგნებზე და თავის მონოგრაფიებს ათავსებდა ყველა მიმართულების გაზეთ-ჟურნალში. თავის ნაშრომები დაბეჭდა „ახალ გზა“-ში, „მერცხალში“, ჟურნალ „კოპერაციაში“, „კლდე“-ში და „სახალხო ფურცელში“. 1911 წლიდან სამშობლოში დაბრუნებისას პოლიტიკურ საკითხებზე წერამ დაუკავშირა სოციალისტ-ფედერალისთა პარტიას. 1913-14 წლიდან თანამშრომლობს მხოლოდ სოც.-ფედ. პრესაში, მოწვეულია „სახალხო საქმის“ მთავარ თანამშრომლად. არის სოც.-ფედ. პარტიის მთავარ გამგეობის წევრი, თავმჯდომარეა ტფ. კოოპერატივის „მეურნესი“ და წევრია ამიერ-კავკასიის საკოპ. კავშირის ზედამხედველი საბჭოსი. მონოგრაფიებში აღვნიშნავთ მხოლოდ რამდენიმეს: თავად-აზნაურობის მიწისმფლობელობა საქართველოში; გლეხკაცობის მდგომარეობა საქართველოში, „მუშა ქალი საქართველოში“, „ქალი და კოოპერაცია“, „აგრარული საკითხი საქართველოში“, „ქართველ ერის სტატისტიკა“, „რუსული იმპერიალიზმი საქართველოში“, „ეროვნული საკითხი და სოციალდემოკრატია“, „ომი და ფედერალიზმი“, „ერობა საქართველოში“. ავტორს მრავალი წერილი აქვს ირიგაციის, მელორაციის, კრედიტის, მუნიციპალურ და სახელმწიფოებრივ საკითხების შესახებ.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი

ქიქოძე გერონტი

დ. 8 სექტემბერი, 1886, სოფელი ბახვს გურიაში.

პირველი დაწყებითი სწავლა განათლება ადგილობრივ ორკლასიან სკოლაში მიიღო, საშუალო – ქუთაისის რეალურ სასწავლებელში, უმაღლესი უცხოეთში, ლეიპციგისა და ბერნის უნივერსიტეტის ფილოსოფიურ ფაკულტეტზე. ნაციონალ-დემოკრატი.

პოლიტიკური რწმენისთვის ძველი რეჟიმის დროს ორჯერ დაისაჯა: პირველად 1906 წელს სამი კვირით ციხეში დატუსაღებული, მეორეჯერ 1910 წელს სამი თვის დაპატიმრებით და სამშობლოდან გაშვებით.

მწერლობის ასპარეზზე პირველად 1905 წელს გამოვიდა. თანამშრომლობდა „მოგზაურსა“, „დროებას“, „სახალხო ფურცელსა“ და „საქართველოში“. დღეს არის გაზეთ „საქართველოს“ რედაქტორი და წევრი ეროვნულ დემოკრატიული ფრაქციის პრეზიდიუმისა.

წყარო: საქართველოს ეროვნული არქივი