იურგენ ჰაბერმასი

იურგენ ჰაბერმასი – გერმანელი სოციოლოგი, პოლიტოლოგი და ფილოსოფოსი გერმანიაში, ქალაქ დუსელდორფში 1929 წლის 18 ივნისს დაიბადა. ფრანკფურტის სკოლის წარმომადგენელი ჰაბერმასი  თეოდორ ადორნოს, ჰერბერ მარკუზესა და მაქს ჰორკმეიერის სწავლებათა მიმდევარი და გამგრძელებელია. მისი კომპლექსური სოციალური თეორია და ფილოსოფია შემდეგ ინეტელექტუალურ ტრადიდიცებს ეყრდნობა: იმანუილ კანტის, ფრიდრიხ შელინგის, ჰეგელის, ვილჰელმ დითის, ედმუნდ ჰუსერლის და ჰანს გეორგ გადამეროს გერმანული ფილოსოფია. მარქსისა და ფრანკფურტის სკოლის კრიტიკული  ნეომარქსისტების თეორიები, – თეოდორ ადორნო, მაქს ჰორკჰეიმერი და ჰერბერტ მარკუზე. მაქს ვებერის, ემილ დურკჰეიმის და ჯორკ ჰერბერტ მიდის სოციოლოგიური თეორიები. ლუდვიგ ვიტგენშტეინისა და სხვების ლინგვისტური ფილოსოფია. ამერიკული პრაგმატიზმის ტრადიციები – ჩარლზ სანდერ პირის და ჯონ დიუი. ტალკოტ პარსონსისა და ნიკლას ლუმანის სოციალური სისტემების თეორია, ნეო კანტიანური ფილოსოფია. ჰაბერმასმა შექმნა დისკურსისა და კომუნიკაციური მოქმედებების ახლებური თეორიები, რამაც დასაბამი მისცა კანონისა და დემოკრატიის ახალ პერსპექტივებს. ინტელექტუალურ გარღვევას წარმოადგენს საზოგადოებრივი სფეროს სტრუქტურული ტრანსფორმაცია (1962). სადაც სხვადასხვა სწავლებებიდან მიღებული ემპირიული და თეორიული კველევების შეჯერება ახლებურ დემოკრატიის თეორიას აყალიბებს. კომუნიკაციური მოქმედების თეორიაში (1981) ჰაბერმასი გვთავაზობს კრიტიკული სოციალური თეორიის ახალ საფუძველს და თავისუფალ და თანაბარი უფლებების მქონე მოქალაქეებში დისკურსის შესაძლებლობას განიხილავს. დემოკრატიის კონცეფციები მან სხვა სტატიებშიც განავითარა, სადაც შეეხო გლობალიზაციას, მულტიკულტურულ საზოგადოებებსა და ნაციონალიზმს. მოგვიანებით ის ეთიკითა და ფილოსოფიით დაკავდა.

განსაკუთრებული  ყურადღების ღირსია მისი ესეები, სადაც  თანამედროვე საზოგადოების მრავალმხრივი ხედვები და მასში თავისუფლების შესაძლებლობაა წარმოდგენილი. ჰაბერმასის ნამუშევრებმა დიდი გავლენა იქონია სხვადასხვა სწავლებებზე, კულტურისა და მორალის თოერიაზე. რელიგიურ და პოლიტიკურ  მეცნიერებებზე, თეოლოგიასა და სოციოლოგიაზე, დემოკრატიის თეორიაზე. თავის ჰაბილიტაციის თეზისში, ჰაბერმასი გამოვიდა თანამედროვე საზოგადოების კრიტიკით, საზოგადოების, რომელმაც ლიბერალური თუ ბურჟუაზიული სფეროსა და სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეებს უღალატა და განუდგა მათ.  ავტორის აზრით, საზოგადოების ლიბერალურმა სფერომ, ძირითადმა სამართალმა და სამართლებრივმა სახელმწიფომ  დაკარგა თავისი სოციალური საფუძველი.

1981 წელს ჰაბერმასმა წარმოადგინა კომუნიკაციური ქმედების თეორია, სადაც ერთმანეთისგან გამიჯნა სამყაროს ყოფისა და სისტემის სოციალური თეორიული სხვაობები. დახასიათებები მან კომუნიკაციური და სრტატეგიული ქმედების სოციალური აქტივობის დიფერენციაციის საფუძველზე შექმნა.  ჰაბერმასისეული პრობლემების დიაგნოზი, რომლებიც თანამედროვე საზოგადოებას ეხება მსოფლიო ყოფიერების კოლონიზაციის თეზისში გამოიხატება. საფრთხე მოდის ყოფიერებაში ყოველდღიურად შემოჭრილი გარე მექანიზმებიდან.

საზოგადოებრივი სფერო სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილია, სადაც ადამიანებს, ერთობლივად თავისუფალ და თანასწორ გარემოში საკითხების დისკუსიის, აზრთა, ინტერესების, სამომავლო გეგმების გაზიარებისა და დისკუსიის საშუალება ეძლევათ  ეს დისკუსია და დისკურსი ფასეულობების, ნორმების, კანონების და პოლიტიკების შესახებ პოლიტიკური სახის საზოგადოებრივი აზრის განზოგადებას ახდენს. ასეთი ტიპის დისკუსიები შესაძლოა წარმოიშვას სამოქალაქო საზოგადოების სხვადასხვა ერთეულებში. არსებობს უფრო ფართო საზოგადოებრივი სფერო რომელიც სხვადასხვა მინი საზოგადოებების სახით: ასოციაცები, მოძრაობები, რელიგიური ორგანიზაციები, კლუბები, ადგილობრივი ორგანიზაციები და არაოფიციალური სოციალური ქსელები მედიატორის როლს ასრულებს და  საზოგადოებრივ აზრს აყალიბებს.

სამოქალაქო საზოგადოების ბირთვი თავის თავში მოიცავს იმ ასოციაციათა ქსელს, რომელიც ორგანიზებული საზოგადოებრივი სფეროების წიაღში წარმოშობილი ზოგადი კითხვების დისკურსის გადაწყვეტას უწყობს ხელს. ასეთ დებატებში სამოქალაქო საზოგადოება არის ის ლოკუსი, რომელიც ზღუდავს სახელმწიფო ძალაუფლებას. ჰაბერმასის თანახმად, პიროვნების დემოკრატიული ტრანსფორმაციები სამოქალაქო საზოგადოებაში არსებულ საზოგადოებრივ მოძრაობებში იჩენს თავს.

მსოფლიო ყოფა კოლონოზირებულია სახელმწიფოსა და ეკონომიკის ფუნქციონალური იმპერატივებით. პრობლემები მაშინ იჩენს თავს, როცა სისტემა, რომელიც ჩვენი ტექნიკური ინტერესების დასაკმაყოფილებლად არის შექმნილი, ყოფიერების პრაქტიკულ  სივრცეში და ინდივიდებისა და ჯგუფების ყოველდღიურ ცხოვრებაში იჭრება.

სამყაროს ყოფა გულისხმობს, რომ ადამიანი დიალექტიკურად მიჯაჭვულია კულტურულ-სოციალურ კონტექსტზე. ჰაბერმასი ახდენს სამყაროს ყოფის კომპონენტების დიფერენციაციას; თავისთავადი რწმენებისა და იდეების ერთობა – კულტურა. ნორმები, ინსტიტუციები, ნდობა, რაც იცავს ჯგუფის ერთობასა და სოლიდარობას – საზოგადოება. ადამინების მიერ ათვისებული კომპეტენციები და უნარები –  პიროვნება, ინდივიდუალურობა. სიცოცხლისუნარიანი სამყაროს ყოფა წარმოებს იდეების კულტურული ტრანსმისიის, სოციალური ინტეგრაციის ფორმებისა და მისი წევრების სოციალიციზაციის გზით. მისი ნებისმიერი ტრანსფორმაცია იწვევს კულტურის, სოციალურ და პიროვნულ ცვლილებებს.

ჰაბრემასის დემოკრატიის დისკურსიულ თეორიაში მსჯელობა, დისკურსი თეორიის ცენტრალურ ნაწილს წარმოადგენს. ის გულისხმობს როგორც დისკუსიის გადაწყვეტას და კოლექტიური ქმედებების შესაძლებლობას, ისე დემოკრატიული ინსტიტუციების  ხარისხსა და მათ სიმტკიცეს. რატომ უნდა დავემორჩილო? – ასეთია ჰაბერმასისეული პასუხი. რაც არა პოლიციის ან სახელმწიფო სტრატეგიის ინტერესებს, არამედ დისკურსიულ პროცესში წარმოშობილი მტკიცებულელების მართებულობას უკავშირდება. ჰაბერმასის კაპიტალიზმის კრიტიკა ძირითადად იმას უკავშირდება, რომ საზოგადოებრივი სფერო შევიწროვებულია პოლიტიკოსების, რეკლამის გამავრცელებლების, მედიის გამო. სამოქალაქო საზოგადოების აქტივობის საფუძველი არის ის, რომ მთავრობა სრულად არ არის ხალხის წარმომადგენელი. არსებობს დემოკრატიის დეფიციტი – ვარდნა რეალურ დემოკრატიულ ქმედებებსა და იდეებს შორის. სამოქალაქო საზოგადოება უნდა დარწმუნდეს, რომ ძალაუფლების მქონენი არ ახდენენ ძალადობას და რომ თავისი ქმედებებით სისტემას უფრო დემოკრატიულს ხდიან. ერთიან თანამედროვე საზოგადოებაში დემოკრატიის ხარისხი ძირითადად საზოგადოებრივი სფეროს არსებობაზე, ხალხის პოლიტიკასა და სხვადასხვა ასოციაციებსა თუ ორგანიზაციებში ინეტელექტუალურ ჩართვაზეა დამოკიდებული, რაც ხელს უწყობს დისკურსის გზით საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებას. ცოცხალი, ქმედითი სამოქალაქო საზოგადოება დემოკრატის არსებითი ელემენტია. ჰაბერმასი აგრძელებს საზოგადოებრივი პოლიტიკური სფეროს გამოცოცხლების შესაძლებლობების შესწავლას. ის გვთავაზობს ავტონომიური თვითორგანიზებული სამოქალაქო სფეროს ჩამოყალიბებას, რომელიც არასახელისუფლებო ფენებიდან მოდის და თვითორგანზებულია. იღბეს კვლევითი სახის მონაწილეობას სისტემის დანერგვაში  და მოქმედებს შეთანხმებით. ჰაბერმასისეული პოლემიკა გულისხმობს პრაქტიკული უთანხმოებების გადაწყვეტას და გარკვეული წესების ნაკრებს იძლევა. ამ წესებში შედის თანაბარი უფლებები ყველასთვის, არგუმენტის მხარდასაჭერი შესაბამისი დასაბუთებების ქონა; სხვადასხვა ხალხის პერპსპექტივების შესწავლა. ჰაბრემასისეული პოლემიკის თანახმად, ყველა წინადადება და შემოთავაზება კრიტიკულად უნდა გაანალიზდეს. ინფორმაციის გაზიარება ხდება ინკლუზიურად და საზოგადოებრივად. პროცესი ყველას ჩართულობას გულისხმობს. ყველას აქვს თანაბარი შესაძლებლობა მიიღოს მონაწილეობა დებატებში. დებატები თავისუფალი უნდა იყოს გარე ჩარევისგან. ყვლას აქვს წვლილის შეტანის, აზრის გამოთქმის, გაზიარების, კრიტიკის და საბოლოო დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობა. ვალიდურია მხოლოდ ის ნორმები, რომლებიც ყველა ჩართული მხარის მიერ არის აღიარებული.  კონსენსუსი მიიღწევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ყველა მონაწილე მასში თავისუფლად და ძალდაუტანებლად მონაწილეობს.

იურგენ ჰაბერმასი კრიტიკული თეორიისა და პრაგმატიზმის ტრადიციების სფეროში მუშაობს. განსაკუთრებით ცნობილია მისი ნამუშევრები კომუნიკაციური მოქმედების თეორიასა და საზოგადოებრივ სფეროში. მის ნამუშევრებში ყურდაღება გამახვილებულია სოციალური თეორიის საფუძვლებსა და ეპისტემოლოგიაში. განვითარებული კაპიტალისტური საზოგადოებებისა და დემოკრატიის ანალიზზე. ჰაბერმასის თეორიული სისტემა მისდევს მიზეზის, არგუმენტის შესაძლებლობის გამოვლენას, ემანსიპაციას, რაციონალურ-კრიტიკულ კომუნიკაციის შესაძლებლობას, რომელიც დაფარულია თანამედროვე ინსიტიტუციებში, ადამიანის უნარებს, შეძლოს რაციონალური ინტერესების გამოვლენა და მის კვალდაკვალ სიარული.

გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელი

გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ ჰეგელი (1770-1831) მიეკუთვნება „გერმანული იდეალიზმის“ ეპოქას. ის ყველა თავის ნაშრომსა და ლექციაში ცდილობდა განევითარებინა სრულყოფილი და სისტემური ონტოლოგია „ლოგიკური“ ამოსავალი წერტილიდან. ჰეგელი ყველაზე მეტად ცნობილია ისტორიის ტელეოლოგიური ხედვის გამო. მე-20 საუკუნეში, ჰეგელის აზრების „ლოგიკური“ მხარე დიდწილად დავიწყებული იყო, მაგრამ მისი პოლიტიკური და სოციალური ფილოსოფია კვლავ იწვევს ინტერესსა და მხარდაჭერას პოულობს.

ჰეგელი დაიბადა 1770 წელს შტუტგარტში, 1788-1793 წლებში სწავლობდა თეოლოგიას ტიუბინგენში, სადაც დაუმეგობრდა მომავალ დიდ პოეტს ფრიდრიხ ჰოლდერლინს და ფრიდრიხ ფონ შელინგს, რომელიც, ჰეგელის მსგავსად, გახდა გერმანული ფილოსოფიის უმნიშვნელოვანესი ფიგურა მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში.

უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, ჰეგელი მუშაობდა მასწავლებლად ოჯახებში ბერნსა და ფრანკფურტში. 1800 წლამდე, ჰეგელმა თავი მიუძღვნა რელიგიური და სოციალური თემების შესახებ იდეების განვითარებას. თუმცა, ჰოლდერლინისა და შელინგის ზეგავლენით, მისი ინტერესები შეიცვლა „კრიტიკული“ ფილოსოფიით, რომლის ინიციატორიც იმანუელ კანტი იყო და რომელიც შექმნა ფიხტემ. 1801 წელს, ჰეგელი გადავიდა იენაში და გამოაქვეყნა თავისი პირველი ფილოსოფიური ნაშრომი „განსხვავება ფიხტესა და შელინგის ფილოსოფიურ სისტემებს შორის“. 1803 წლამდე ის შელინგთან თანამშრომლობდა „ფილოსოფიის კრიტიკული ჟურნალის“ რედაქტირებაზე.

1807 წელს, ჰეგელმა გამოაქვეყნა თავისი პირველი მთავარი ნაშრომი „გონის ფენომენოლოგია“. წიგნი შელინგმა მისადმი მიმართულ კრიტიკად მიიჩნია, რის გამოც მათი მეგობრობა მოულოდნელად დასრულდა.

1808-1815 წწ. ჰეგელი იყო ფილოსოფიის მასწავლებელი და გიმნაზიის დირექტორი ნიურნბერგში. ამ პერიოდში, ის დაქორწინდა და დაწერა „ლოგიკის მეცნიერება“.

1816 წელს, ჰეგელი დაინიშნა ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის კათედრის გამგედ. ჰაიდელბერგში ყოფნისას, მან გამოაქვეყნა „ფილოსოფიურ მეცნიერებათა ენციკლოპედია“, რომელიც იყოფა სამ ნაწილად: „ლოგიკა“, „ბუნების ფილოსოფია“ და „გონის ფილოსოფია“.

1818 წელს, ჰეგელი გახდა ბერლინის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის კათედრის გამგე, რაც ითვლებოდა ყველაზე პრესტიჟულ თანამდებობად გერმანელ ფილოსოფოსთა წრეში. 1821 წელს, მან გამოაქვეყნა თავისი მთავარი ნაშრომი პოლიტიკურ ფილოსოფიაში „სამართლის ფილოსოფიის საფუძვლები“.

ჰეგელის გარდაცვალების შემდეგ, გამოქვეყნდა მისი ლექციები ისტორიის ფილოსოფიაზე, რელიგიის ფილოსოფიაზე, ესთეტიკაზე და ისტორიის ფილოსოფიაზე.

თარგმნა: იზა გიგაურმა

წყარო: http://plato.stanford.edu/entries/hegel/