ჰანა არენდტი

hana arendtiჰანა არენდტი გერმანიის ქალაქ ჰანოვერში 1906 წლის 14 ოქტომბერს დაიბადა. ადრეული ასაკიდან ძალინ დიდ ინტერესს იჩენდა კითხვის მიმართ, დაინტერესებული იყო კანტის ფილოსოფიითა და გოეთეს შემოქმედებით. შესაძლოა კიერკეგორის ფილოსოფიით გატაცებამ გამოიწვია თეოლოგიაზე არჩევანის გაკეთება. სწავლა არენდტმა მარბურგის უნივესრიტეტში განაგრძო, სადაც ასწავლიდა მარტინ ჰაიდეგერი, რომელიც იმ დროისთვის ეგზისტენციურ ფილოსოფიაზე მუშაობდა. მარბურგში სწავლის წლებიდან დაიწყო არნედნტისა და ჰაიდეგერის ხანგრძლივი ურთიოერთობა. ჰაიდეგერის ფენომენოლოგიურმა მეთოდმა მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია არენდტის შრომაზე. მან ჰუსერლთან ერთად დაიწყო ამ მეთოდის შესწავლა და ჰაიდელბერგის უნივესტიტეტის სტუდენტი გახდა, აქვე სწაველობდა კარლ იასპერსი, რომლის ხელმძღვანელობითაც მან დისერტაცია დაწერა წმინდა ავგუსტინეს სიყვარულის კონცეფციასთან დაკავშირებით. არენდტის პოლიტიკური აზროვნების უნიკალური მიდგომა მისი განათლებიდან და ფენომენოლოგიურ მეთოდიდან წარმოიშვა. სხვა ტიპიური პოლიტიკური ნაშრომებისგან განსხვვაბეით, რომლებიც უმეტესწილად ემპირიული მონცემების ან ზოგადი პოლიტიკური კონცეფციების ანალიზით იწყებოდა არენდტი დასაწყისშიო პრიორიტეტს ანიჭებდა ადამიანის ცხოვრებას თავისი ფაქტორბივი ბუნებით, იყენებდა ფენომენოლოგიურ მეთოდს, რომლის თანამხად, საგნები თავის თავს უბრუნდებიან. არენდტი ცდილობდა გამოევლინა პოლიტიკური გამოცდილების ფუნდამენტური სტრუქტურები, ან პოლიტიკური არსებობა თავისი, სხვებისგან დამოუკიდებელი. კონკრეტული არსის გათვალისწინებით, 1929 წელს არენდტი გიუნტერ შტერნზე დაქორწმინდა. გერმანიაში ანტისემიტიზმის გამძაფრების ხანა იყო და არნედტმა დაიწყო იმ პროექტის განხორცილება, რომელიც მას გერმანულ ნაციონალიზმსა და უმცირესობას შორის კონფლიქტის გააზრებაში დაეხმარებოდა. წიგნი – ებრაელი ქალის ცხოვრება აღწერდა ებრაული სალონის მეპატრონეს ბიოგრაფიას, რომელმაც ადრეულ 1800 წელს ქრისტიანობა მიიღო. 1958 წლამდე წიგნი გამოუქვეყნებელი რჩებოდა. 1933 წელს, ნაციონალური სოციალიზმის ზრადსთან ერთად არენდტი პოლიტიკურად გააქტიურდა. გერმანულ სიონისტურ ორგანიზასიათან ერთად, მან ხელი შეუწყო ნაციზმის მსვერპლთა შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნებას რის გამო გესტაპომ დააკავა. მაგრამ არენდტმა გესტაპოს თავი დააღწია და პარიზში გაიქცა. პარიზში ჰანამ განაგრძო პოლიტიკური მოღვაწეობა, რაც ებრაელი ბავშვების გერმნაიიდან პალესტინაში გადაყვანასთან იყო დაკავშირებული. 1939 წელს არენდტი მეუღლეს გაშორდა და ჰეინრიხ ბლუხერზე დაქორწინდა. გერმაიიდან პოლიტიკური დევნილი და კომუნისტი ბლუხერი როზა ლუქსემბურგის სპარტაკუსის ლიგაში მოაღვწეობდა, ქორწინებიდან 6 თვეში წყვილი სამხრეთ საფრანგეთში დააშორეს. ეს ბევრი გერმანიიდან დევნილის ბედისწერა გახდა მას შემდეგ, რაც ვერმახტი შემოიჭრა. არედნტმა აქაც გაქცევა მოახერხა და ბლუხერს შეუერთდა და 1941 წლის მაისში მან თავშესაფარი ამერიკაში იპოვა.

მეორე მსოფლიო ომის პეიროდში არენდტი ნიუ იორკში ცხოვრობდა და აქვეყნებდა ნაშრომებს, რომლებიც ტოტალიტარიზმის აფუძვლების სახელწოდებით გამოქვეყნდა. წიგნმა დიდი გამოხმარურება მოიპოვა და არნედტი მნიშვნელოვან ცნობილ ფიგურად აქცია. ნიუ იორკში არნედტი ორ ინტეელქტუალურ წრეში მოღვაწეოდა, ადრეული ნაშრომები იბეჭდებოდა ებრაულ საზოგადობივ სამეცნიერო ჟურნალში. სხვა გამოცემებში ის აქვეყნებდა სტატიებს ებრაული სამხედრო ძალების მხარდასაჭერად. იყო ერთ-ერთი ებრაული გამომცემლობის რედატორი. მეორე ინტელექტუალური წრე დაკავშირებული იყო პარტიზანულ მიმოხილვასთან.

1952 წელს არენდტმა მარქსისა და ტოტალიტარიზმის სწავლასთან დაკავშირებით გუგენჰეიმის გრანტი მიიღო. დაიწერა სამი წიგნი „ადამიანური მდგომარეობა“ (1958), „წარსულსა და მომავალს შორის“ (1961) და „რევოლუციის თაობაზე“ (1968) სადაც გამოჩნდა ფენომენოლიოგური მეთოდის პოირობებში პოლიტიკური ფილოსოფიის რეკონსტრუქციის მისწრაფება. წინააღმდეგობრივი ნაშრომი „მოსაზრებები ლითლ როქზე“ ახლად გაატიურებულ შავკანიანთა სამოქალაქო უფლებებს განიხილავდა. არენდტი აკრიტიკებდა აღმასარულებელი ხელისუფლების ძალმომრეობას და იმას, რასაც „იმპერიალისტურ მმართველობას“ უწოდებდა. გამოდიოდა ვიეტნამის სამხედრო ინტერვენციის წინააღმდეგ. არნედტი იყო პირველი ქალი მეცნიერი, რომელიც პრინსტონის უნივერსიტეტში სრული პროფესორი გახდა. ყველაზე დიდი ხმაური 1963 წელს გამოცემულ ნაშრომს „ეიჰმანი იერუსალიმში“ მოყვა. ავტორი, როგორც ნიუ იორკერის კორესპონდენტი, განიხილავდა ისრეალში მიმდინარე ეიჰმანის სასამართლო პროცესს. ისრაელის თავდაცვის ძალებმა შეიპყრეს, ლეიტენანტ პოლკოცნიკი, რომელსაც ებრაელების სიკვდილის ბანაკებში განთავსება ედებოდა ბრალად. ავტორი წერდა, რომ ეიჰმანს არ ამოძრავებდა ბოროტების კეთების სადისტური სურვილი, მაგრამ ის აზრს მოკლებული, ფაუფიქრებელი იყო და არ ფიქრობდა იმაზე, თუ რას ჩადიოდა. ბოროტების ბანალურობის მისეული არენდტისეული კონცეფცია გახდა მასსა და ებრაულ გაერთიანებას შორის უთანხოების მიზეზი, რდაგან ბევრის მიერ წაკითხულ იქნა როგორც ეიჰმანის გამართლება და ებრაელთა უდანაშაულობის კითხვის ქვეშ დაეყნება. არენდტი ღელავდა იმის გამო, რომ ცნობიერ და რაციონალურ აზორვნებასთან შეჯერებული ქმედება მოდერნიზაციასთან ნაციონალიზმისა და მიკერძოებულობის გამო ფეხრდებოდა. არენდტის ნაშრომების უმეტესობა შეისწავლიდა თანაზიარ სამყაროსა და მაშში ჩაბუდებულ თავისუფლების პასუხიმსგებლობათა არსს. ეიჰმანის პროცესთან დკაავშირებული ნაშრომების შემდეგ დაიწყო არენდტის ლექციათა სერია განაჩენთან, ნეო კანტიანუტ ჭვრეტასთან დაკავშირებით, რაც გახდა მისი ცნობილი ნაშრომის „გონების ცხოვრების“ ნაწილი. შოტლანდიაში ერთ-ერთი ლექციის კითხვის დროს არენდტს გულის შეტევა დაემართა. შეტევა 1975 წელს, 4 დეკემბერს ნიუ იორკში გამეორდა და ფატალური აღმოჩნდა.

არენდტის ცხოვრება გახდა არტურ კოენის ნაწარმოების შთაგონების წყარო. წიგნში კოენმა არენდტის პიროვნული ბრძოლა და რომანტიზმით სავსე ცხოვრება აღწერა. სიცოცხლის მანძილზე არენდტი ცდილობდა საზოგადოებრივი აზრისგან დაეცვა პირადი ცხოვრება და ნაკლებად ჩნდებოდა ინეტრევიუებით პრესასა და ტელევიზიაში. მიუხედავად იმისა, რომ ის ამერიკის შეერთებული შტატების ერთ-ერთი გამორჩეული ინტელექტუალად ითვლებოდა, არენდტი უარყოფდა ანგლო-ამერიკული ფილოსოფური ტენდენციების პრაგტმატულ, ემპირიულ და ლიბერალურ ბუნებას. მისმა ნაშრომებმა ძალიან დიდი გავლენა იქონია პოლიტიკურ თეორიაზე. 1975 წელს ევროპული ცივილიზაციისთვის გაწეული წვლილისთვის დანიის ხელისუფლებამ ის სონინგის პრემიით დააჯილდოვა. არენდტი პირველი ქალბატონი და პირველი ამერიკელი იყო, ვინც სონინგის პრემიით დაჯილდოვდა.

პიგმალიონი და გალათეა

pigmalioniგულუხვად აჯილდოვებს სიყვარულის ქალღმერთი აფროდიტე ყველას, ვინც მისი ერთგულია. ასე აჩუქა აფროდიტემ ბედნიერება კუნძულ კვიპროსის მკვიდრ მხატვარს პიგმალიონს.

სილამაზის თაყვანისმცემელი პიგმალიონი ხალხისგან განმარტოებით ცხოვრობდა. მისი სიყვარული ვერც ერთმა  მოკვდავმა ქალმა ვერ დაიმსახურა.

ერთხელ პიგმალიონმა სპილოს ძვლისგან უმშვენიერესი ქალწულის – გალათეას ქანდაკება გამოძერწა. ყველა, ვინც მხატვრის ქმნილებას თვალს შეავლებდა გაოცებას ვერ მალავდა. ქანდაკება თითქოს ცოცხალი იყო, ცოტაც და მისი სხეული მოძრაობას დაიწყებდა.

საათობით იჯდა პიგმალიონი საკუთარი ქმნილების წინ და მისი მშვენიერებით ტკბებოდა; სპილოს ძვლისგან გამოძერწილ გალათეას სხეულს ტანსაცმლით მოსავდა და ძვირფასი სამკაულით ამკობდა.

ერთხელ გალათეას ყურებისას მხატვარს უეცრად საოცარი სიტყვები აღმოხდა:

– ეჰ, რა ბედნიერი ვიქნებოდი შენ რომ ცოცხალი იყო და ჩემს კითხვებზე პასუხის გაცემა  შეგეძლოს!

ქანდაკება მდუმარედ შესცქეროდა მხატვარს.

გავიდა დრო. სიყვარულის ქალღმერთის, აფროდიტესადმი მიძღვნილ დღესასწაულზე, პიგმალიონმა ქალღმერთს ოქროსრქიანი საფურე ხბო შესწირა და მუდარით შესთხოვა:

– მარადიულო, ყოვლისშემძლე ქალღმერთო აფროდიტევ! გთხოვ, მიბოძე ცოლი, ისეთივე მშვენიერი, როგორიც გალათეაა!

თითქოს სიყვარულის ქალღმერთმა პიგმალიონის თხოვნა შეისმინა. აფროდიტეს გამოსახულების წინ უეცრად მსხვერპლშეწირვის ცეცხლი აბრიალდა.

მხატვარი სახლში დაბრუნდა. ქანდაკებას მიუახლოვდა, და … გალათეას გულმა ფეთქვა დაიწყო  თვალებში სიცოცხლის სხივი აუკიაფდა. მხატვარს ნატვრა აუხდა, მისი მშვენიერი ქმნილება გაცოცხლდა.

ადამიანის უფლებები

992221_454855924626710_632483345_nრას ნიშნავს ადამიანის უფლებები?

დეფინიცია „ადამიანის უფლებები“ ორი სიტყვისგან შედგება – ადამიანი და უფლებები.

ადამიანი არის საზოგადოებრივი გონიერი არსება: მამაკაცი, ქალი ბავშვი.

უფლება არის მოთხოვნა, რომელსაც ჩვენ ხშირად სამართლიანად ვაცხადებთ.

მაგალითად, ბავშვს აქვს უფლება წაიყვანონ ზოოპარკში თუ მშობლები შეჰპირდნენ. მაგრამ ბავშვს ზოპარკში წაყვანის იმედი შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამის პირობებს და გარანტიებს მშობლები ანუ მეორე მხარე იძლევა.

ამ ტიპის მოთხოვნებისაგან განსხვავებით ადამიანის უფლებები არ არის დამოკიდებული მეორე მხარის დაპირებებსა და გარანტიებზე.

მაგალითად, სიცოცხლის უფლება არ არის დამოკიდებული ვინმეს დაპირებაზე.

ადამიანის სიცოცხლე შეიძლება იყოს სხვაზე დამოკიდებული; ადამიანის სიცოცხლის უფლება შეუძლებელია დამოკიდებული იყოს ვინმეზე ან რამეზე.

სიცოცხლის უფლება არის თანდაყოლილი უფლება. სიცოცხლის უფლება ადამიანს იმიტომ ეკუთვნის, რომ  ადამიანად დაიბადა.

ამიტომ ყველას შეუძლია განაცხადოს:

მე მაქვს სიცოცხლის უფლება, უფლება, იმის და მიუხედავად რას გააკეთებთ ან იტყვით თქვენ, იმიტომ, რომ მე ადამიანი ვარ ისევე როგორც თქვენ. და თუ მე შემიძლია განვაცხადო პრეტენზია ამ უფლებაზე, მაშინ ყველას შეუძლია გააკეთოს იგივე.

ფუნდამენტური უფლებები ყოველთვის და ყველგან მთელს მსოფლიოში ყველა ადამიანისთვის ერთი და იგივეა მიუხედავად რასის, ფერის, სქესის, ენის, სარწმუნოების, პოლიტიკური თუ სხვა მრწამსის, ეროვნული თუ სოციალური წარმომავლობის, ქონების, წარმოშობის თუ სხვა სტატუსისა.

სიცოცხლის, თავისუფლების და უსაფრთხოების უფლება ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებია.

ეს უფლებები თანდაყოლილია. და არავის – არც ერთ პიროვნებას, არც ერთ მთავრობას არ შეუძლია ადამიანისთვის ამ უფლებების წართმევა.

სიცოცხლის, თავისუფლებისა და უსაფრთხოების სხვა ფუნდამენტური უფლებები  კონსტიტუციაზე,  ქვეყნის ძირითად კანონზე მაღლა დგანან.

სერვიუს ტულიუსის რეფორმები

200px-Servius_Tullius_by_Frans_Huysუნდა ითქვას, რომ არცერთ რომაელ მოღვაწეს არ დაუმსახურებია ისეთი ურთიერთგანსხვავებული შეფასებები, არ ყოფილა ისეთი პოპულარული და იდუმალი, როგორც რომის რიგით მე-6 მეფე – სერვიუს ტულიუსი. მისი მეფობის თარიღად მიჩნეულია ჩვ.წ.აღ.-მდე 578-534წწ. გადმოცემით ცნობილია, რომ ის მონა-ქალის ოკრიზიას ვაჟი იყო, რომელიც ქალაქ კორნიკულაში ცხოვრობდა. აქედან ხსნიდნენ მის სახელის წარმოშობასაც (Servus – ლათინურად მონას ნიშნავს) და ლათინურ წარმომავლობას. სერვიუს ტულიუსი შთამომავლების მიერ აღიქმება, როგორც სახლახო მეფე, პლებეები თვლიდნენ, რომ ის პირველი იყო, ვინც მათ გამოექომაგა. ლეგენდების მიხედვით პატრიციებმა სერვიუს ტულიუსი შეთქმულებაში მოკლეს.

ტარკვინიუსის დაღუპვის შემდეგ სერვიუს ტულიუსი  მეფედ აკურთხეს. წარმატებით ებრძოდა ეთრუსკებს. მისი მეფობის დროს ავენტინზე, სადაც პლებეები ცხოვრობდნენ, აშენდა დიანას ტაძარი, რომელიც ლათინური ქალღმერთი იყო. ამის გამო ლათინური წარმოშობის ადამიანებმა რომი ლათინური ქალაქების მთავარ ქალაქად აღიარეს. სერვიუსმა რომს ახალი კედლები შემოარტყა, რომელშიც მოექცა სიმაგრეები, ახალი გორაკები და ქალაქის ახალი რაიონები, რომლებიც შენარჩუნდა ჩვ.წ.აღ-ით I საუკუნემდე. მაგრამ მისი ცხოვრების მთავარ საქმედ რომის ჯარების  და საზოგადოებრივი მოწყობის რეფორმა ითვლება, რომელიც ისტორიაში შევიდა, როგორც ცენტურიული რეფორმა.

წყაროები გვამცნობენ, რომ ეთრუსკიელებთან ხანგრძლივი ომის შემდეგ სერვიუს ტულიუსმა ჯარში დიდი გარდაქმნები გაატარა. უპირველეს ყოვლისა მან დააწესა ცენზი, რომელიც  ციცერონის თქმით „სახელმწიფოსთვის, რომლსაც ბედი დიდებას უმზადებს სასარგებლო დადგენილებაა“  (Cic. Resp. II. 31. 38). მან ჩაატარა მოსახლების აღწერა და დაყო ხუთ ცენზურ თანრიგად (კლასად), იმის მიხედვით თუ რა ქონებას ფლობდნენ და იარაღის ტარების უნარით.

პირველ თანრიგს განეკუთვნებოდნენ ისინი, ვისი ქონებაც შეფასებული იყო 100 ათას ასსად (ძველი რომაული მონეტა). მეორე კლასს მიეკუთვნებოდნენ ადამიანები, რომელთა ქონებაც შეადგენდა 75 ათას ასს-ს (ძველი რომაული მონეტა). 3 – 50 ათასს, 4-ს – 25 ათასს, ხოლო მე-5 კლასს მიეკუთვნებოდნენ მოქალაქეები რომელთა ქონება 11 ან 12,5 ათას ასსს. მოქალაქეები რომლებიც ამ თანხასაც ვერ მოაგროვებდნენ იწოდებოდნენ პროლეტარიებად და capite censi. როგორც სახელწოდებები გვიჩვენებენ პირველნი ცენზის სახით საკუთარ მემკვიდრეებს წარმოადგენდნენ (proles), ხოლო მეორენი აღირიცხებოდნენ სულადობით (caput).

dostojnoumeretxeto-8თითოეულ ქონებრივ თანრიგს გამოჰყავდა საომრად ფეხოსანი ცენტურიების გარკვეული რიცხვი…  რა თქმა უნდა ყველაზე მეტი ცენტურიები უმაღლეს კლასს ჰყავდა. გარდა რიგითი ცენტურიებისა 1 და 2 კლასს გამოჰყავდა ხელოსანთა 2 ცენტურია, აგრეთვე 4 და 5  მესაყვირეთა ორი ცენტურია. ქვეითი ცენტურიების გარდა ყალიბდებოდა 18 ცხენოსანთა ცენტურია, რომელიც მხედართა განსაკუთრებულად პრივილეგირებული კორპუსი იყო (equites), ასე რომ სერვიუსის რეფორმის შედეგად. ძველად არსებულ 6  გაორმაგებულ ცენტურიას დაემატა 12 ახალი ცენტურა, სადაც წარმომავლობას არანაირი მნიშვნელობა არ ჰქონდა. ამგვარად სერვიუს ტულიუსის რეფორმის შედეგად შეიქმნა 193 ცენტურია, აქედან ერთი განსაკუთრებული ცენტურია, რომელიც ყოველდღიური სამუშაოებიდან გათავისუფლებული პლებეებით იყო დაკომპლექტებული.

გარდა ამისა სერვიუსისეულ ცენტურიებში მოხდა ასაკობრივი დაყოფა: 18-დან 46 წლამდე შედიოდნენ ახალგაზრდათა ცენტურიებში, ხოლო 46 წლიდან ზევით უკვე სენიორების ცენტურიებში აერთიანებდნენ. გარდა ამისა სხვადასხვა თანრიგის წარმომადგენელს სხვადასხვა იარაღის ტარების უფლება ეძლეოდა. რაც უფრო დაბალი თანრიგის წარმომადგენელი იყო, მით უფრო მსუბუქად იყო შეიარაღებული.

dostojnoumeretxeto-9სერვიუს ტულიუსმა რომის ტერიტორია დაყო ახალი წესით. რომი უკვე აღარ იყოფოდა სამ საგვარეულო ტრიბად, რომლებშიც შედიოდა კურიები და მათი სასოფლო სამფლობელოები – პაგები, ახლა რომი იყოფოდა ტერიტორიული ტრიბების მიხედვით, რომელშიც გაერთიანებულნი იყვნენ ამა თუ იმ რეგიონის მაცხოვრებელნი.

მოქალაქეთა და და ჯარის დაყოფის ახალმა წესმა, შექმნა მოთხოვნილება შექმნილიყო სახალხო კრების ახალი ტიპი – ცენტურიების მიხედვით. ვინაიდან  მაღალი თანრიგის ცენტურიები კრებაზე წარმოდგენლი იყო უფრო დიდი რიცხვით,   ამიტომ  ნებისმიერი პოლიტიკური საკითხის გადაჭრისას უმაღლესი თანრიგის ცენტურიებსა და მხედრებს უპირატესობა ენიჭებოდა. ამ გზით სერვიუს ტულიუსმა „ხალხი გააცურა“; ფორმალურად მიანიჭა გარკვეული უფლებები, ხოლო რეალურად ჩამოაშორა საზოგადოებრივ საქმიანობას. (Liv. 1.43. 10; Dionys. IV. 20-21; VIII. 82; X. 17; Cic. Resp. II. 22.39-40).

რეფორმებმა, რომელსაც მიაწერენ ცერვიუს ტულიუსს, სახელმწიფოს შექმნის პროცესის დასრულებისათვის საფუძველი შექმნეს, მაგრამ არ დაუსრულებიათ. ეს პროცესები ვითარდებოდა სახელმწიფო ორგანოების ტრანსფორმაციის გზით, რომლებიც მემკვიდრულად მიღებული იყო  ნათესაური ფორმაციისაგან, აგრეთვე ახალი ფორმირებების შექმნის გზით. ამ რეფორმებში უკვე ჩანდა თავისუფალთა კონსოლიდაცია გაბატონებულ კლასში, რაც ითხოვდა პატრიციებსა და პლებეებს შორის კლასობრივი განსვავების საბოლოოდ მოსპობას. სერვიუს ტულიუსის რეფორმებმა პლებეებს მხოლოდ სახალხო კრებებში მონაწილეობის მიღების უფლება მისცეს, მაგრამ არ მოსპეს პოლიტიკური და სოციალური სხვაობები.  მომდევნო ორი საუკუნის განმავლობაში რომის ისტორიისათვის დამახასიათებელი იყო პლებეების ბრძოლა პატრიციებთან გათანასწორებაში.