ინგლისის თავისუფლების დიდი ქარტია

The Great Charter of Liberties

Magna Carta Libertatum

1215 წ. ინგლისურმა არისტოკრატიამ და სასულიერო პირებმა გაილაშქრეს მეფე იოანე I უმიწაწყლოს მიერ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ და აიძულეს მეფემ ხელი მოეწერა დოკუმენტისთვის რომლითაც გარანტირებული იქნებოდა მათი უფლებები და პრივილეგიები. თავისუფლების დიდი ქარტია ლათინურ ენაზეა შედგენილი და შეიცავს პრეამბულასა და 63 მუხლს. ეს დოკუმენტი ბრიტანეთის მმართველობის სისტემის ერთგვარი საფუძველია. ინგლისში Magna Carta Libertatum განიხილება, როგორც პირველი საკონსტიტუციო აქტი. დიდი ქარტიის ორი ასლი ინახება ბრიტანეთის მუზეუმში ლონდონში, ერთი ლინკოლნის ტაძარში, ერთიც სოლსბრეინის ტაძარში.

Magna Carta Libertatum აღიარებულია „ინგლისური თავისუფლების ქვაკუთხედად“ და მიუხედავად იმისა, რომ ის ფეოდალიზმის პერიოდის სამართლებრივი დოკუმენტია, სწორედ მან შექმნა ის საფუძვლები, რომლებმაც წარმოშვეს წინაპირობები საზოგადოების ცხოვრებაში თავისუფლებისა და კანონის უზენაესობის შემდგომი განმტკიცებისათვის. ქარტიაში ნათქვამია, რომ „ქვემოთ დაწერილი თავისუფლებანი“ ენიჭება სამეფოს ყველა თავისუფალ ადამიანს, რათა „ფლობდნენ მათ“.

 Magna Carta-ს 63 მუხლის უმრავლესობა ფეოდალების უფლებების დაცვას ემსახურება. დოკუმენტში უზრუნველყოფილია ეკლესიის პრივილეგიებიც. ქარტიის რამოდენიმე მუხლში საუბარია საშუალო სოციალური ფენის უფლებებზე.

ქარტიის ხელმოწერიდან ერთი წლის შემდეგ მეფე იოანე გარდაიცვალა. ტახტზე ავიდა მისი მცირეწლოვანი შვილი ჰენრიჰ III. 1216 წელს ნოემბერში თავისუფლების დიდი ქარტია  ხელახლა გამოიცა. ქარტიის რამოდენიმე მუხლი გაუქმდა. ქარტიის ახალი გამოცემა ძირითადად  კერძო საკუთრების უფლებებს შეეხო. 1225 წლის თებერვალში, როდესაც ინგლისის მეფე ჰენრიჰი III სრულწლოვანი გახდა, გაჩნდა თავისუფლების ქარტიის მესამე რედაქცია, სწორედ ქარტიის ეს ვერსია განიხილება ნორმატიული კანონის საწყისად, რომელსაც მხარს უჭერდნენ გვიანი შუასაუკუნეების ინგლისელი მეფეები.

ინგლისისის თავისუფლების დიდი ქარტიის ისტორიული მნიშვნელობა

1215 წლიდან საუკუნეების შემდეგ Magna Carta მეფის ძალაუფლების შეზღუდვის სიმბოლოდ იქცა ხოლო დროთა განმავლობაში მოხდა მისი განხილვა ქვეყნის ფუნდამენტურ კანონონად. მე-17 საუკუნიდან ეს დოკუმენტი ინტეპრეტირდა, როგორც სახელმწიფოებრივი აქტი, რომელიც უზრუნველყოფდა მეფის ძალაუფლების კონსტიტუციურ კონტროლს, აქტის მიხედვით შეუძლებელი იყო ახალი გადასახადებისა და კანონების შემოღება პარლამენტის თანხმობის გარეშე, დაკანონდა სისხლის სამართლის საქმეების ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიერ განხილვის ვალდებულება, ასევე მართვის დემოკრატიული პრინციპებიი და მიუკერძოებელი სასამართლოს დანერგვა. მე-17 საუკუნეში ინგლისის მეფეთა დინასტიის სტიუარტებთან ბრძოლაში ისეთმა იურისტმა და პარლამენტის წევრმა, როგორიც იყო ედვარდ კოუკი, თავისუფლების დიდი ქარტია განმარტა როგორც დოკუმენტი, რომელიც უზრუნველყოფდა მითითებულ უფლებებს.

მე-18 საუკუნეში სამართლმცოდნე უილიამ ბლაკსონმა ეს ინტერპრეტაცია ჩაწერა ინგლისის კანონების თავის ცნობილ კომენტარებში (Commentaries on the Laws of England) მე-19 საუკუნის ისტორიკოსებმა და საზოგადო მოღვაწეებმა თავისუფლების დიდი ქარტია ინგლისური თავისუფლების გარანტად გამოაცხადეს. ამ თვალსაზრისით Magna Carta-მ დიდი პოლიტიკური და სამართლებრივი გავლენა იქონია ამერიკის კოლონიური პერიოდის ისტორიაში. თავისუფლების დიდი ქარტიის დებულებებმა განვითარება ჰპოვა ამეერიკის კონსტიტუციაში.