სუფრაჟისტული მოძრაობა

xato1ქალის უფლებათა დაცვის მოძრაობა სათავეს მე-19 საუკუნიდან იღებს. ქალისა და კაცის თანასწორობის თემა განმანათლებლობის ეპოქასა და მეთვრამეტე საუკუნის საფრანგეთის რევოლუციას უკავშირდება, კერძოდ კი, ადამიანის ბუნებრივ უფლებათა და თავისუფლებათა შესახებ ლიბერალურ კონცეფციას.  კონცეფცია პირველად საფრანგეთის რევოლუციის მთავარ დოკუმენტში „ადამიანის და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაცია“ -ში გაჩნდა (1789). ლოზუნგით „ძმობა, ერთობა, თავისუფლება“ შთაგონებული ქალები გამოთქვამდნენ სხვადასხვა კლუბების, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიურად ჩართვის სურვილს. თუმცა დეკლარაციის გამოქვეყნების შემდეგ აღმოჩნდა, რომ მათი უფლებები – არჩევნებში ხმის მიცემის უფლება, საკუთრების ფლობის უფლება და სხვ. მათ მიმართ არ ხორციელდებოდა.

მწერალმა ოლიმპია დე გუჟმა 1791 წელს „ქალისა და ქალი მოქალაქეს უფლებათა დეკლარაცია შეადგინა“. ამ დუკუმენტს ახალი დროის ფემინიზმის წყაროდ  მიიჩნევენ. მაგრამ არც ამას მოჰყვა რეალური ნაბიჯები. ქალებს ეკრძალებოდათ სხვადასხვა კავშირების შექმნა და გამოსვლებში მონაწილეობის მიღება.

me_ri_uolstonkraft1ერთი წლის შემდეგ ინგლისელი მერი უოლსტოკრაფტი წერს ახალ ნაშრომს „ქალთა სამოქალაქო უფლებების დაცვის შესახებ“. სადაც ქალის, როგორც მოქალაქისთვის უფლებების მინიჭების აუცილებლობაზე საუბრობს. იმ დროისთვის ამ უფლებათა მოწინააღმდეგების ძირითადი თეზისები ეყრდნობოდა იმ გარემოებას, რომ ქალი ბუნებით დამოკიდებული და დაუცველი არსება იყო და ყოველთვის საჭიროებდა დამცველსა თუ მფარველს. უოლსტოკრაფტი მეთვრამეტე საუკუნეში ქალთა აღზრდის საკითხს შეეხო. ის წერდა, რომ პატარა ასაკიდან გოგონებს  დედები მორჩილებად ზრდიდნენ. არწმუნებდნენ, რომ საჭირო იყო ეთამაშათ, თავი დაუცველად და უმწეოდ მოეჩვენებინათ, რათა მამაკაცთა მფარველობა მოეპოვებინათ. დიდი ბრიტანეთისა და აშშ-ს  კანონმდებლობა ხაზს უსვამდა, რომ ქალი იურიდიულად არ ფუნქციონირებდა მამის, ან ქმრის გარეშე. ამიტომ მამკაცები აძლევდნენ ხმას ქალების მაგივრად. მათი სახელით.  უოლტონკრაფტის ნაშრომიდან 70 წლის შემდეგ ფილოსოფოსმა ჯონ სტუარტ მილმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ მამაკაცთა ძალაუფლება ქალებზე არ გავდა ძალაუფლების სხვა  სახეებს. gZRpVzOT6ngეს იყო უსიტყვო მორჩილება, სადაც არ მოქმედებდა არანაირი ფიზიკური ძალდატანება. ეს იყო უბრალოდ მორალის კარნახი, რაც გულისხმობდა,  რომ ისტორიულად ქალები უნდა ექვემდებარებოდნენ მამაკაცებს და მათი ძირითადი მოვალეობა მხოლოდ ახლობლებზე ზრუნვაა. მილი აქტიური ინგლისელი ქალბატონების მხარდასაჭერად გამოვიდა და 1867 წელს პარლამენტში შეიტანა პეტიცია ქალებისთვის ხმის მიცემის უფლების დართვასთან დკავშირებით. არჩევნებში ხმის მიცემის უფლება ამერიკისა და დიდი ბრიტანეთის ქალთა მოძრაობის პირველი მოთხოვნა იყო ამიტომაც მოძრაობის პირველ ეტაპს ეწოდებოდა სუფრაჟიზმი suffrage (ხმის უფლება). გარდა ამისა იყო მოთხოვნები პროფესიულ განათლებასა და საკუთრების ფლობის უფლებასთან დაკავშირებითაც.

xato1848 წელს ნიუ იორკის შტატში, სენეკა ფოლზში, ჩატარდა ისტორიაში პირველი კონფერენცია, რომელიც ქალთა უფლებებს ეხებოდა. მას 200 ქალი და 40 მამაკაცი ესწრებოდა.  დიდი ბჭობის შემდეგ მიიღეს „გრძნობათა დეკლარაცია“, სადაც სუფრაჟიზმის ძირითადი თეზისები ჩაწიერა. მანიფესტის ავტორი იყო ელისაბედ სტენტონი, რომელიც ხაზს უსვამდა დეკლარაციის მჭიდრო კავშირს ამერიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაციასთან, რაც თავის მხრივ ადამიანების თანასწორობასა და თანაბარუფლებიანობას ქადაგებდა. მანიფესტი გულისხმობდა, რომ ქალს ნება უნდა დართვოდა მონაწილეობა მიეღო პოლიტიკურსა და სზოგადოებრივ ცხოვრებაში, მიეღო განათლება, ჰქონოდა განქორწინების და ასეთ შემთხვევაში ბავშვზე აპეკუნობის უფლება, საკუთრების ფლობის უფლება.

მეოცე საუკუნის დასაწყისიდან აშშ-სა და ევროპის  მასშტაბით იქმნებოდა სუფრაჟისტთა კავშირები იმართებოდა მანიფესტაციები, გამოსვლები, ქვეყნდებოდა პეტიციები. ქალები არსებული პოლიტიკის შეცვლასა და მნიშვნელოვან რეფორმებს ითხოვდნენ. ამ კავშირებში მონაწილოებას ძირითადად საშუალო კლასის წარმომადგენელი ქალები იღებდნენ.

img_photo_11870 იან წლებში უნივერსიტეტბმა პოირველად გაუღეს კარი ქალბატონებს. თუმცა სუფრაჟისტთა მთავარი მოთხოვნა მხოლოდ 1920 იქნა რეალიზებული. როდესაც აშშ -ს კონსტიტუციაში შეიტანეს დამატება ქალებისთვის ხმის მიცემის უფლების თაობაზე. ინგლისში ეს უფლება ნაწილობრივ 1918 წელს, ხოლო სრულად 1928 წელს მოიპოვეს. პირველი ქვეყანა, სადაც 1893 წელს  ქალბატონებს რეალურად მიეცათ ხმის უფლება ახალი ზელანდია იყო. საფრანგეთში ეს უფლება მხოლოდ 1946 წელს მოიპოვეს, შვეიცარიაში ეს საკითხი 70-იან წლებამდე გადაუჭრელი იყო. მეოცე საუკუნის ოციანი წლებიდან ევროპისა და აშშ-ს ფემინისტური მოძრობის პირველი ტალღა ნელ-ნელა პასიური გახდა. მოძრაობის მთავარი მიზნები მიღწეული იყო.

დრაკონის კანონები

ძველბერძნულ პოლის ათენში დრაკონმა, პირველმა ძვ. წ. 621 წელს შექმნა სამართლის ნორმები, რომელსაც „დრაკონის კანონები“ ეწოდა. ეს კანონები ათენის ისტორიაში ჩვენამდე პირველი წერილობითი ფორმით მოღწეული კანონთა კრებულია

ხშირ შემთხვევაში კანონის შედგენისას დრაკონმა წერილობით დააფიქსირა უკვე არსებული ნორმები. ანტიკურ სამყაროში დრაკონის კანონებს უწოდებდნენ არა „νομοι“ – „კანონები“, არამედ „υεσμοι“ – „წესი“.

დრაკონის კანონებში მეტ-ნაკლებად ნათლად იქნა გაწერილი პოლისის მმართველთა ფუნქციები და მათი არჩევის წესი.  მართალია კანონები  ეხებოდა სახელმწიფოს მოწყობის საკითხებსაც, მაგრამ მათში განსაკუთრებული ადგილი სისხლის სამართლის საკითხებს ეთმობოდა.

ამ კანონების მიხედვით ყველა დანაშაული, მიუხედავად იმისა, მცირე იყო ის თუ დიდი ისჯებოდა სიკვდილით. როდესაც დრაკონს ჰკითხეს თუ რატომ იყო მისი კანონები ასე მკაცრი, მან უპასუხა, რომ მცირე დანაშაულისთვის ასეთი სასჯელი დამსახურებულად მიაჩნდა, ხოლო უფრო მძიმე სასჯელისთვის სხვა ვერაფერი მოიფიქრა.

პლუტარქე ამბობდა, რომ დრაკონის კანონები დაწერილი იყო არა მელნით, არამედ სისხლით. ამ კანონების მიხედვით სიკვდილით ისჯებოდა როგორც მკვლელი, ასევე სხვის ბაღში შეაპრული ვაშლის ქურდიც. დანაშაულად არ განიხილებოდა მკვლელობა, რომელიც თავდაცვის მიზნით იყო ჩადენლი.

საგულისხმოა, რომ დრაკონის კანონები ვრცელდებოდა უსულო საგნებზეც, მაგალითად, როდესაც ბერძენი ათლეტის ფეაგენის სპილენძის ქანდაკება  ადამიანს დაეცა, დაზარალებულის შვილებმა ქანდაკების წინააღმდეგ მკვლელობის ბრალდებით საჩივარი შეიტანეს. პოლისის მცხოვრებლებმა დრაკონის კანონების შესაბამისად ქანდაკება ზღვაში გადააგდეს.

კანონის მიხედვით მკვლელობის დანაშაულს სხვადასხვა კვალიფკაცია ეძლეოდა. მაგ: წინასწარგანზრახული, გაუთვალისწინებელი, და თავდაცვის მიზნით ჩადენილი. გათვალისწინებულ იქნა უბედური შემთხვევის შედეგად სიკვდილიც (მაგ. სპორტული შეჯიბრებების დროს).

არეოპაგი განიხილავდა მხოლოდ განზრახ მკვლელობის დანაშაულს და სასჯელიც შესაფერისად მკაცრი – სიკვდილით დასჯა იყო.

ეფეტების კოლეგია პალადიუმში რომელიც არჩეული მოქალაქეებიდან იყო დაკომპლექტებული და რომლის წევრთა ასაკიც 50 წლის აღემატებოდა გაუთვალისწინებელი მკვლელობების საქმეებს განიხილავდა ასეთი  მკვლელობები ისჯებოდა გაძევებით და არა სიკვდილით. თავდაცვის მიზნით მკვლელობა ან საკუთრების დაცვა არ ისჯებოდა კანონით.

ეფეტები ოთხ სასამართლო პალატში განიხილავდნენ გარკვეული შინაარსის საქმეებს, ამიტომ ეფესების სხდომა ხან ერთ და ხან მეორე პალატაში მიმდინარეობდა, იმისდა მიხედვით, თუ რომელ შემთხვევას განიხილავდნენ. მეფე თავმჯდომარეობდა ყველა საქმის განხილვას. შემდგომში დემოკრატიის განვითარებასთან ერთად ეფესების კოლეგიის საქმიანობა გარკვეულწილად შეიზღუდა. მას მხოლოდ რელიგიური საკითხების განხილვის შესაძლებლობა მიეცა.

მართალია კანონებმა, რომელიც დრაკონს ეკუთვნის მკაცრი და ულმობელი კანონების სახელი დაიმკვიდრეს ისტორიაში, უნდა ღინიშნოს, რომ ისინი ბერძნული სამართლის განვითარების საქმეში უდიდესი წინგადადგმული ნაბიჯი იყო.