ერნესტ გელნერი მეოცე საუკუნის გვიანი პერიდის ერთ-ერთი გამორჩეული თეორეტიკოსი, მოღვაწეობდა ფილოსოფიის სხვადასხვა სფეროებში. მათ შორის, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მისი წვლილი სოციალურ ანთროპოლოგიაში. 1984-1993 წლებში იყო კემბრიჯის უნივერსიტეტის სოციალური ანთროპოლოგიის პროფესორი; 1993-1995 წლებში – ბუდაპეშტის ცენტრალურ-ევროპული უნივერსიტეტში ნაციონალიზმის კვლევის ცენტრის დამაარსებელი და ხელმძღვანელი.
ერნესტ გელნერი 1925 წლის 9 დეკემბერს, პარიზში დაიბადა. შემდეგ ოჯახი საცხოვრებლად პრაღაში გადავიდა. სადაც გელნერი ინგლისური გრამატიკის სკოლაში სწავლობდა. 1939 წლიდან გელნერის ოჯახი ინგლისში ცხოვრობდა და ომის დასრულების შემდეგ გელნერმა სწავლა ოქსფორდში განაგრძო. ფილოსოფიაში, ეკონომიკასა და პოლიტიკაში ხარისხის მინიჭების შემდეგ ერნესტ გელნერი ლონდონში ფილოსოფიის, ლოგიკისა და სამეცნიერო მეთოდიკის პროფესორი გახდა. ამ პერიოდში გამოჩნდა მისი შეტევები ორთოდოქსულ ლინგვისტურ იდეალიზმზე, რაც ცნობილ ნაშრომში „სიტყვები და საგნები“ (1959) გამოიხატა. ორთოდოქსული იდეების კრიტიკის გამო, გელნერი ბოლომდე არ იყო მიღებული აკადემიურ წერეებში.
50 იან წლებში გელნერი ანთროპოლოგიით დაინტერესდა. მისი შრომები მოიცავდა ფართო სპექტრს საბჭოთა მარქსისტული ანთროპოლოგიის ნაშრომების ექსპოზციიდან დასავლური სოციოლოგიის ვებერისა და დურკჰემისეულ დახვეწილ სინთეზამდე; „კაცობრიობის ისტორიის სტრუქტურის“ ღრმა გადამუშავებიდან ეთნიკურობისა და ნაციონალიზმის ახლადჩამოყალიბებულ ანალიზამდე. გელნერისათვის დამხასიათებელია თეორიზაცია და სისტემატიზაცია. მუხედავად იმისა, რომ მას ევროცენტრისტად მიიჩნევენ. ის პატივს სცემდა და სიმპატიით იყო განწყობილი სხვადასხვა კულტურების მიმართ. აშკარად და დაუფარავად გამოხატავდა ინტელექტუალური წრეების მიერ კულტურული იდენტობების სიყალბის დემონსტრირების მიმართ მწვავე კრიტიკას.
1964 წელს გამოცემულ ნაშრომში მან წამოჭრა საკამათო თეზისი, რომლის თანახმად, საზოგადოებრივი წესრიგი მხოლოდ მაშინ ითვლება ლეგიტიმურად, როცა ის პასუხობს ნაციოალიზმისა და დოვლათის მოთხოვნებს. ნაციონალიზმი უპირველესად პოლიტიკური პრინციპია, რომელიც პოლიტიკური და ეროვნული ერთეულების თანხმობასა და ჰარმონიაზე დგას. გელნერის აზრით, ნაციონალიზმმა სოციოლოგიურად განსაკუთრებული მნიშვნელობა თანამედროვეობაში შეიძინა. ადრეულ პერიოდში მმართველებს არ ამოძრავებდათ მართულთა კულტურული ერთგვაროვნების თავს მოხვევის სურვილი. მაგრამ თანამედროვე ეპოქაში სამუშაო მექანიკური გახდა. იმისათვის რომ მართო მანქანა, საჭიროა ისწავლო მისი მართვა. არსებობს არაპიროვნული, კონტექსტისგან თავისუფალი კომუნიკაციისა და კულტურული სტანდარტიზაციის მაღალი ხარისხის მოთხოვნილება. მეტიც, ინდუსტრიულ საზოგადოებას ამყარებს ის გარემოება, რომ არსებობს მუდმივი ზრდა – დასაქმების ტიპები იცვლება და საჭიროა ახალი უნარების ათვისება. ზოგადი დასაქმების ტრენინგები წინ უსწრებს სპეციალიზებულ დასაქმების ტრენინგებს. ტერიტორიულ დონეზე ჩნდება კონკურენცია მიმდებარე აუზის ქვეყნების მოსახვეჭად. იმისათვის რომ შენარჩუნდეს რესურსების ფლობა და პროგრესი სახელმწიფო და კულტურა შესაბამისობაში უნდა იყოს ერთმანეთთან. შესაბამისად, ნაციონალიზმი აუცილებლობაა.
ერნესტ გელნერმა მნიშვნელოვანი ნაშრომი მიუძღვნა სამოქალაქო საზოგადოებას. გელენერის თანახმად, სამოქალაქო საზოგადოება ძლიერი არასამთავრობო ინსტიტუტების ერთიანობაა, რომელსაც შესწევს უნარი იყოს სახელმწიფოს საპირწონე და ამასთან, არ შეუშალოს მას ხელი შეასრულოს მშვიდოსბიმყოფელისა და სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფებს შორის არბიტრის როლი. შეაკავოს მისი მისწრაფება დომინირებისა და სხვა საზოგადოებების ატომიზებისაგან. უნდა მოხდეს სამოქალააქო საზოგადოების შეზღუდვა სეგმენტირებისაგან. ცენტრის ტირანიისგან თავის დაღწევა შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუ სამოქალაქო საზოგადოება ადამიანებს დაეხმარება, შეიმეცნონ სოციალური არსებობის ნორმები, სოციალური ცხოვრების ორგანიზების ფორმათა არსი. გელნერი უარყოფს ანტიკურ დემოკრატიას, სადაც ნებისმიერი ადამიანური ქმედება რეგლამენტირებულია საზოგადოების მიერ. სამოქალაქო საზოგადოება გაგებულია როგორც პოლიტიკური ცენტრალიზაციის და ეკონომიკური დეცენტრალიზაციის სისტემის ბალანსი. გელნერის თანახმად, სამოქალაქო საზოგადოებას ახასიათებს ატომიზაციის (მარქსისტული ტერმინით – გაუცხოების) დაძლევის ახალი მეთოდი. საზოგადოების ატომიზაცია ძლიერდება და ვითარდება პატრიარქალური ტიპის ტრადიციების რღვევით, რაც ადრეული კაპიტალისტური საზოგადოების ჩამოყალიბების პროცესში, საზოგადოებრივი ქმედებების რიტუალიზაციაში გამოიხატება. გელნერი აცხადებს, რომ სამოქალაქო საზოგადოება „ნამდვილი“ ატომიზაციის დაძლევის საშუალებაა.
პოლიტიკისგან ეკონომიკის გამოყოფით სამოქალაქო საზოგადოება განსხვავდება ტრადიციონალისტური საზოგადოებისგან. ამასთან, ეკონომიკური შემადგენელი არის დეცენტრალიზებული და პრიორიტეტული; პოლიტიკური კი – ვერტიკალური, ცენტრისტული გადახრით. თანამედროვე სამოქალაქო საზოგადოებას ახასიათებს მინიმუმ სამღერძიანი სტრატიფიკაცია – ეკონომიკური, პოლიტიკური და კულტურული (სოციალური). მტკიცდება კლასიკური ტრიადა: ტრანსნაციონალური კაპიტალიზმის ეკონომიკა, ნეოლიბერალიზმის პოსტმოდერნული იდეოლოგია და დემოკრატიის არჩევითი სისტემა. არისტოტელეს, ლოკის და ჰეგელის კვალდაკვალ კერძო საკუთრება სამოქალაქო საზოგადოების საფუძვლად არის აღიარებული.
სამოქალაქო საზოგადოების ცნების საკვანძო მომენტია მოდულური ადამიანი. რომელიც ადვილად ერთვება მუდმივმოქმედ ინსტიტუტებსა და ასოციაციებში. შედის დროებით კავშირებში და სურვილის შემთხვევაში ტოვებს მათ. გელნერი თვლის, რომ სამოქალაქო საზოგადოების არსი ეფექტური და მოქნილი კავშირების ფორმირებაში მდგომარეობს. გელნერის მოდულური ადამიანი პასუხობს „ახალი ადამიანის“ იდეას, რომელიც ფრანგელმა განმანათლებლებმა შემოიღეს. მოდულობაში იგულისხმება სოციალური მობილობის მოთხოვნა და საზოგადოებრივი კავშირების სრულყოფა. მოდულურის ანტონიმია – ტრადიციული, ცალსახა. მოდულური ადამიანის გაჩენას ხელი შეუწყოო ინფორმაციის გავრცელებამ. გარდა ტრადიციულობისა, მოდულური ადამიანი გამოხატავს უკმაყოფილებას იმ ცვლილებების მიმართ, რომლებიც საფრთხის ქვეშ აყენებს მის არსებობას.
მოდულური ადამიანი ინდივიდუალისტია და ამავე დროს შეუძლია გაერთიანდეს კავშირებში და გამოვიდეს სახელმწიფოს წინააღმდეგ. მოდულური ადამიანი ნაციონალისტიცაა. თავდაპირველად ნაციონალისტური და სამოქალაქო მოსაზრებები გვერდიგვერდ არსებობენ, მაგრამ შემდგომ მათი გზები იყოფა. ნაციონალიზმთან დაკავშირებული ძირითადი პრობლემები, რომლებიც მოდის „ერთი კულტურა-ერთი სახელმწიფოდან“ განსაკუთრებით აშკარაა აღმოსავლეთ ევროპაში. ადამიანის მოდულური მოწყობა მჭიდროდაა დაკავშირებული ინდუსტრიულ, განვითარებაზე ორიენტირებულ საზოგადოებასთან და მას ორი ასპექტი აქვს. პირველ რიგში ის ბადებს სამოქალაქო საზოგადოების არსებობის შესაძლებლობას. სისტემის, რომელიც პლურალისტურ პოლიტიკურ ასოციაციებსა და ეკონომიკურ ინსტიტუტებს ათანაბრებს და არ იმონებს ადამიანს. მეორე, ის ზრდის ეთნიკური იდენტობის მნიშვნელობას. რამდენადაც ადამიანი უკვე აღარ არის სამუდამოდ მიჯაჭვული მოცემულ სოციალურ ნიშასთან, და კულტურის გარკვეულ სფეროსთან არის ასოცირებული. სამოქალაქო საზოგადოება ეხმარება ადამიანს, გაიგოს, როგორ ფუნქციონირებს თავად საზოგადოება სისტემის შიგნით, რით განსხვავდება ის ორგანიზაციების სხვა ფორმებისაგან.
ერნესტ გელნერი 1995 წლის 5 ნოემბერს, პრაღაში გარდაიცვალა.
ერნესტ გელნერის მნიშვნელოვან ნაშრომებს განეკუთვნება სიტყვები და საგნები, 1962 წ. ნაციები და ნაციონალიზმი; 1991 წ. ნაციონალიზმის შემოსვლა: ნაციებისა და კლასების მითები. 2002წ. თავისუფლების პირობები. სამოქალაქო საზოგადოება და მისი ისტორიული კონკურენტები. 2004 წ.
სამოქალაქო განათლება 